Peçe Bulutsusu (ayrıca Cygnus Loop veya Cadı Süpürgesi Bulutsusu olarak da bilinir), Kuğu takımyıldızı yönünde bulunan geniş ve nisbi olarak zayıf olan bir süpernova kalıntısı.
Tem 29
AĞUSTOS AYINDA GÖKYÜZÜ
Amatörler için, gökyüzü düşkünleri için Ağustos ayında da ideal gözlem olanakları sürüyor. Haftanın 7 gününe isimlerini veren, “7 kat gökyüzü” tanımına neden olan, gökyüzünün gezginleri diye antik dönemlerden bu yana bilinen, gözlenen ve incelenen 7 gökcismi gökyüzünde sizlerle olacak. GÜNEŞ, yakınlarında görünen MERKÜR, VENÜS ve JÜPİTER, Akrep’in kalbine yakın konumlarını koruyan MARS ve SATÜRN, ay içersinde bazı günler bunlara eşlik edecek olan AY hepsi gökyüzünde. Ağustos ayı içersinde MERKÜR, VENÜS ve JÜPİTER’in gözlemi gittikçe daha zorlaşacak, gözlem süreleri oldukça kısa olacaktır. Ağustos ayının ortasına doğru yılın en görkemli gökolayı olması beklenen PERSEID GÖKTAŞI YAĞMURU gerçekleşecek. Hepsi gözlem şöleni için sizleri bekliyor olacak.
AY :
AY, elips şeklindeki yörüngesinde dolanırken ;
10 Ağustos günü enöte noktasında – YER’e en uzak konumda olup uzaklığı 404300 km
22 Ağustos günü enberi noktasında – YER’e en yakın konumda olup uzaklığı 367000 km
AY’ın EVRELERİ :
Yeniay : 02 Ağustos İlkdördün : 10 Ağustos
Dolunay : 18 Ağustos Sondördün : 25 Ağustos
Gökyüzü gözlemi yapmayı düşünüyorsanız AY’ın ilkdördün evresine yakın günleri tercih etmelisiniz. Akşamın ilk saatlerinde AY gözlemi 
yapılır, sonrasında AY ışığının etkisi azalır ve batar. Bu saatten sonra da diğer gökcisimleri, derin uzay cisimleri rahatlıkla gözlenebilir. AY’ın daha batısındaki cisimleri daha önce gözlemek zorunda olduğumuz da bir gerçek. Elbette, gözlemlere olumsuz etki yapan çevre, ışık ve hava kirliliği olmaması gerekmektedir.
AY yörünge hareketi sırasında hergün doğuya doğru yaklaşık 13 derece yolalırken 04 Ağustosta MERKÜR – VENÜS, 5 Ağustosta JÜPİTER – MERKÜR gezegenleri arasında görülecektir. 11-12 Ağustos gecelerinde ise MARS ve SATÜRN gezegenlerinin yakın konumunda gözlenecektir.
Ağustos ayının ilk yarısında GÜNEŞ battıktn hemen sonra Batı ufkunda VENÜS, MERKÜR ve JÜPİTER sıralanmış bir şekilde dizilmiş olarak kısa sürede batacaklar. Açık temiz bir gökyüzü olduğunda, çevre, ışık ve hava kirliliğinin olmadığı yerlerde çok kısa süre gözlenebileceklerdir (MERKÜR; 16 Ağustos’ta En Büyük Doğu Uzanımda olacak. Başka bir deyişle, GÜNEŞ’in Doğu tarafında en fazla uzaklaşabileceği 27.5 derecelik açıklıkta bulunacak.) . 4-5-6 Ağustos günlerinde VENÜS, ASLAN(LEO) takımyıldızının en parlak yıldızı olan REGULUS ile çok yakın görünecekler. Ayın son günlerine gelindiğinde bu üç gezegen İlkbahar Noktası etrafında birbirlerine yakın görünümde bir üçgen oluşturacaklar. 26-27-28 Ağustos günlerinde ise VENÜS, JÜPİTER’in doğusuna geçerken birbirlerine çok yakın konumda görülecekler.
Ağustos ayı süresince SATÜRN gezegeni ANTARES’in (Akrebin Kalbi) yakınındaki konumunu fazla değiştirmeyecektir. Ancak, MARS doğuya doğru hızlı hareketini sürdürerek ANTARES ile SATÜRN arasından geçerek ilerleyecektir. Bu üçlü ayın ilk günlerinde GÜNEŞ battıktan hemen sonra Güney yönümüzde gökyüzümüzü süüsleyecekler. Gece yarısında ise batacaklardır. Hergeçen gün batıya yaklaşacak ve daha erken batmış olacaklar.
GÜNEŞ ayın ilk günlerinde Doğu noktasından kuzeye doğru yaklaşık 23 derece öteden doğacak ve Batı noktasından kuzeye doğru 23 derece öteden batacaktır. Bu değer hergün azalacak ay sonunda 10 dereceye kadar azalmış olacaktır. Bildiğimiz gibi GÜNEŞ’imiz 23 Eylül günü Tam Doğu noktasından doğacak, Tam Batı noktasından batar.
Güneş’in konumundaki değişimler sonucunda Ağustos ayının ilk günlerinde 13.5 saatten fazla olan gündüz süresi, ay sonuna doğru yaklaşık 1 saat daha kısa olacaktır. Yine bildiğimiz gibi, gündüz süresi ile gece süresi 23 Eylül – EKİNOKS günü birbirine eşit yani 12 sat olacaktır. ( Gece ve gündüz sürelerindeki bu değişimleri doğuran GÜNEŞ‘imizin gökyüzündeki konumundaki değişimlerdir. GÜNEŞ, TUTULUM üzerindeki yıllık görünür hareketi sırsında konumu sürekli değişmektedir.
GÜNEŞ hergün, gökyüzünde doğuya doğru diğer yıldızlara göre yaklaşık bir derece yol alır.
GÜNEŞ‘in , bir yıl süresince Gök Eşleğine uzaklığı değişir. 23 Eylül ve 21 Mart günlerinde ise TUTULUM ve EŞLEK’in kesim noktaları olan sırası ile Sonbahar Noktası ve İlkbahar Noktasında yani EŞLEK üzerinde bulunur. )
PERSEİD GÖKTAŞI YAĞMURU
Yılın en gözalıcı gökolayı , saatte 150-200 göktaşı kayması olması bekleniyor. İzlemeyi sakın unutmayın.
Nedir ? Nasıl oluşur ?
Kuyrukluyıldızlar onlarca km çaplarında, gaz-toz-buz karışımından oluşan bu nedenle de “Kirli Kartopu” benzetmesi yapılan GÜNEŞ Dizgemizin küçük cisimleridir. Daha kısa dönemliler NEPTÜN ötesinde bulunan KUİPER KUŞAĞI olarak adlandırılan bölgeden gelirler ve GÜNEŞ etrafında yörüngelerinde dolnırlar. Daha uzun dönemliler ise GÜNEŞ Dizgemizi saran en dıştaki OORT BULUTU adı verilen katmandan gelirler.
Katı soğuk yapıdaki bu küçük cisimler GÜNEŞ’e yaklaştıklarında GÜNEŞ ışınımı nedeniyle ısınır ve buzlar erir gaz hale geçer, sıkışmış gazlar, tozlar açığa çıkar ve GÜNEŞ’in ters tarafında kuyruk şeklinde gaz ve toz yapı oluşur. Bu sırada yörüngesine çok miktarda toz taş parçası bırakır.
Gezegenler arasında dolaşan bu taş parçalarına meteorid adı verilir. Bunlar dünyamızın atmosferlerine girerlerse meteor, bunların arasında yere kadar ulaşanlarına ise meteorit denilmektedir. Ama hepsi için “göktaşı” denilmesi de pek yanlış olmaz.
Dünyamızın GÜNEŞ etrafındaki yörüngesi yılın belirli zamanlarında böylesi kuyrukluyıldız kalıntıları
nın bulunduğu bölgelerle kesişir. Dünyamız buradan, bu tozlu yollardan geçer bu tarihlerde. Bu geçiş sırasında da çok sayıda toz ve taş parçası YER atmosferine saniyede 50-60 km gibi çok yüksek hızlarla girerler ve yanarak çok sayıda iz bırakırlar. Bu görsel şölene “Göktaşı Yağmuru” denilmektedir.
Göktaşlarını
n atmosferimize girdikleri yöne bakılarak gökyüzünün o bölgesinde hangi takımyıldız varsa onun adı verilir. O takımyıdızda bir noktadan girip her yöne dağılıyormuş gibi bir görüntü oluşur. O noktaya RADIANT(Geliş- Giriş-Başlangıç vb..) noktası denir.
Dünyamız, 17 Temmuz ile 24 Ağustos tarihleri arasında Sw
ift-Tuttle kuyruklu yıldızının 1992 yılındaki geçisi sırasında bıraktığı kalıntıların arasından geçecektir. Giriş-Radiant noktası PERSEUS (Kahraman) takımyıldızında olan bu göktaşı yağmurunun adı da PERSEID olmuştur.
Bu dönemin tam ortasına gelen 12-13 Ağustos günlerinde göktaşı yağmuru saatte maksimum sayıya (150-200) ulaşacaktır. Bu sayılar kesin sayılar değildir. Çoğu göktaşı izi sönük olduğundan görülmeyecektir, gözlenen sayı daha az olabilir. Bu tarihlerden önce ve sonra da çok az sayıda da olsa göktaşı gözlenebilecektir. Çapı yaklaşık 25 km olan bu kuyrukluyıldızın bir sonraki geçişi başka bir deyişle Güneş etrafında dolanışı 2126 yılında olacaktır
Perseus(Kahraman), Cassiopeia(Kraliçe), Andromeda takımyıldızları arasında her yöne doğru yayılan göktaşı izleri… Hele bir de uzun yolalan, çok ışık veren bir ateş topu olursa keyifler tavan yaptı demektir. Gökyüzü tutkunları için gözlenmesi çok keyifli olacaktır. Kendinizi bu şölene hazırlayın.
Nasıl gözlem yapılır ?
Bu sorunun yanıtı çok basit ; çıplak gözle Perseus takımyıldızı bölgesine bakarak. Özellikle ışık ve hava kirliliğinin olmadığı güvenli bir bölgede, uygun ve sağlıklı bir şekilde yere uzanarak sadece o bölgeye bakmak yeterli. Hepsi bu. Açık havada birkaç saat zaman geçireceksiniz, serin belki de konumunuza göre soğuk olabilir. Giyiminize dikkat etmelisiniz.
Gözlem sırasında arkadaşlarınızla gökyüzündeki bölgeyi paylaşarak, kaç göktaşı kayması gözlendiğini de saymış olursunuz. Fotoğraf çekmeyi düşünüyorsanız amacınıza uygun donanım olması gerekir. Astrofotoğrafçılık ile ilgili web sayfaları bu konuda sizlere yardımcı olacaktır.
Perseid Göktaşı Yağmurunun en fazla sayıda gözleneceği günlerde MARS, SATÜRN ve Antares ile yakın görünümde olan AY, bu günlerde ilkdördün evresi ve hemen sonrasında olacaktır. Bu nedenle de, gece yarısı civarında batacak ve göktaşı yağmuru gözlemlerinizi etkilemesi sözkonusu olmayacaktır.
Ne zaman gözlenir ? :
Elbette o bölge ufkunuzun üstüne çıkmış olmalı. Perseidler için 12 -13 Ağustos gece yarısından sonra Kuzey-Doğu yönünde ufuktan 30-40 derece yukarıya doğru bakmanız yeterli. İlerleyen saatlerde bu bölge başucunuza doğru yükselecektir.
Gökyüzünüz açık olsun, keyifli gözlemler…
Tem 15
Astronomi Üzerine Radyo Yayınımız
Kuşadası 105 FM ‘ de Belma Bircil Özgün Hanımefendinin konuğu olmuştuk. Biraz gecikmeli de olsa sizlerle paylaşıyoruz. Programın konukları Prof. Dr. Dursun Koçer ve Prof. Dr. Ethem Derman‘a çok teşekkür ediyoruz.
Canlı yayından özet dinlemek için: TIKLAYINIZ
Canlı yayının tamamını indirmek için: TIKLAYINIZ
Tem 15
Galileo’nun Teleskopu
Neredeyse her gökyüzü etkinliğinde her katılımcıya bir galileoskop yapılması gelenek haline gelmiştir. Oldukça basit araç-gereçlerle yarım saat içinde yapabileceğiniz bu basit teleskop oldukça düşük maliyetlidir: 20 ile 100 Lira arası. Peki böyle bir teleskopla Galileo ne gördü, biz ne görebiliriz?
Önce şunu bilmekte fayda var: ilk teleskopu yapan kişi Galileo değildir. Galileo teleskopu gökyüzüne yöneltip bilimsel çalışma yapan ilk kişidir. Teleskopu bulan kişi Hollandalı mucit Hans Lippershey’dir. Galileo, uzaktaki cisimleri yakındaymış gibi gösteren bir aletin var olduğunu öğrenince tasarımı inceleyip kendi teleskopunu yapmıştır. Bunun için uzun bir tüp alarak bir ucuna dış bükey (tümsek) ve göz merceği olacak diğer uca bir içbükey (çukur) ayna yerleştirmiştir. Galileo böylece bir gökcisminin olduğundan daha büyük görüneceğini düşünüyordu. Birçok deneme sonucunda kendi teleskopunu yaptı. Ancak yine de Galileo’nun yaptığı teleskop günümüz teleskoplarına göre oldukça ilkeldir. Öyle ki bu teleskopun benzerini günümüzde yolda görseniz almazsınız bile. (Denenmiştir J)
İtalyan gökbilimci Galileo birkaç yıl boyunca sürekli geliştirmeye çalıştığı teleskopuyla 1609 yılında gökyüzünde baktı. İzninizle tam da burada bir parantez açmak isterim. Çoğu kişi teleskopla bir cisme 10 saniye bakar ve “hı, evet” ya da “bu mu?” der ve çekip gider. Galileo öyle demedi. Elindeki teleskop sadece 10 kat büyütme oranına sahipti. Buna rağmen günler, geceler boyunca gözlem yaptı, çizdi, düşündü. Bunu daha önce kimse yapmamıştı. Bu açıdan 1609 yılı gökbilimin doğduğu yıl olarak da kabul edilir. İlk kez meraklı biri gökyüzündeki parlak cisimleri yakından görüp, çizimleri yazıp yayınlamıştır.
Galileo teleskopuyla yaptığı Ay gözlemini şöyle anlatır:
“Güzel bir sonbahar akşamı ben de herkes gibi pürüzsüz, cilalı taş gibi düşündüğüm Ay’a teleskopumla baktım. Gördüklerim beni çok şaşırttı. Çünkü düz olduğunu düşündüğümüz Ay aslında çukurlar ve dağlarla kaplıydı.”
Galeo’nun Ülker kümesi çizimi.
1610 yılının başlarında Galileo teleskopunu 30 kat daha güçlü hale getirmişti. Parlak bir cisme baktı. Günlerce bu cismin yakınında bazen iki, üç bazen dört tane olan küçük parlak noktaları not etti, çizdi. Sonra bunların yıldız olmadığına karar verdi. Parlak cisim Jüpiter ve yakınında gördüğü noktalar ise bugün Galileo uyduları adıyla bilinen Io, Europe, Callisto ve Ganymade’di.
Galileo durmadı. Satürn’e baktı. Satürn’ün halkalarını gördü ama onları “Satürn’ün kulakları” olarak yorumladı: aynı yazdığım şekilde, yani parantez içinde. Venüs’ün evreleri olduğunu fark etti.
Tüm bunları yazdı ve yayınladı. Elbette bundan sonra başına gelenleri sanırım herkes biliyor. Merak ediyorsanız çalışmasının bir örneğini indirebilirsiniz.
Galileo’nun teleskopu bugün İtalya’daki Istituto e Museo di Storia della Scienza (diğer adı Galileo Müzesi) adlı müzede sergileniyor.
Şimdi aklınıza muhtemelen iki soru gelmiştir.
SORU 1. Galileoskop nasıl yapılır?
Bu sorunun birçok yanıtı olabilir. Ben bir tanesini ele alacağım. Unutmayın buradaki malzemeler sizin bütçenizle ilgilidir. Daha büyük merceklerle daha iyi bir galileoskop yapabilirsiniz.
Malzemeler:
- +1.75 ve -5.5 (göz merceği) mercek.
- Birbirinin içine giren iki boru (Merceklerin çapında olmalı. Tahminen 5-6 cm çapında. Gerekirse -5.5’luk mercek kestirilebilir.)Bunun için kalın kumaş ruloları ya da su borusu (atık için olanından) alınabilir.
- Borulardan kalın olanı 30 cm, ince olanı 20 cm yeterli. Boruların merceği tutacak kalınlıkta olması gerekir.
- Mat Siyah sprey boya. (Bir tanesi 3-4 boruyu boyar.)
- İyi bir yapıştırıcı. (502 benzeri bir metal yapıştırıcısı)
Uygulama:
- Önce boruların içi siyaha boyanır ve kurumaya bırakılır.
- Sonra ince boruya göz merceği olacak şekilde dikkatle yapıştırılır.
- Güneş hariç her gökcismine bu teleskopla bakılabilir. Jüpiter gökyüzünde ise dört uydusu gözlenebilir. Venüs’ün evresi izlenebilir. Ay krater gözlemi, yapılabilir. Satürn halkasına Titan uydusuna bakılabilir. Yakın yıldız kümeleri aranabilir.
SORU 2: Bir teleskop alacağım, nasıl bir şey almalıyım?
Astronomiyle az çok ilgilenen herkesin maruz kaldığı bir sorudur. Yanıtımız ise yine bir sorudur: Teleskopla ne yapacaksın?
Çoğu insan aldığı bir teleskopla gökyüzünü internette ya da çeşitli kitaplarda gördüğü manzaraları göreceğini sanar. Ama bu doğru değildir. Yazılı ya da görsel fark etmez, herhangi bir yerde gördüğünüz bir fotoğraf Hubble, ESO’nun VLT ya da Hawaii Adaları’ndaki teleskopların biriyle çekilmiştir. Bunların fiyatları da öyle üç-beş bin dolar değildir. Bunu bilmeden bir teleskop alırsanız ertesi gün satmak isteyebilirsiniz!
Bir teleskopun fiyatı 500 Lira’dan başlar ve taaa on binlerce liraya kadar ulaşır. Bu açıdan sizin ne yapacağınız çok önemlidir.
Bir teleskop almadan önce tavsiyem şudur:
- Çıplak gözle gökyüzünü tanıyın. Bunun için kendinize bir yıl süre verin ve düzenli olarak karanlık bir yerden gökyüzünü, takımyıldızları izleyin. Eğer buna imkânınız yoksa Stellarium gibi bir gökyüzü programıyla gökyüzünü tanımaya çalışın. Ancak uygulama mutlaka gereklidir.
- Gökbilim ile temel kavramları, gezegen, uydu, yıldız ve çeşitleri, gökadalar, bulutsular, süpernova vb. öğrenin.
- Ülkemizde çeşitli zamanlarda değişik yerlerde düzenlenen gökbilim şenliklerine, gözlem zamanlarına katılın. Teleskoplarla gözlem yapın.
- Bu kadar çalıştıktan sonra gökyüzü aşkınız hala geçmediyse, hatta arttıysa (çoğunlukla böyle olur) o zaman kimseye sormadan bir teleskop alabilirsiniz. Çünkü artık siz de bu konuda fikir sahibi olursunuz.
AstroBilgi ayrıca; TAD Bilim Toplum Komisyonu’nun web sayfasıdır.
AstroBilgi Etkinlikleri haritası
Geniş kapsamlı Popüler Eğitimlerimiz haritası
NATIONAL ASTRONOMY EDUCATION COORDINATOR
