Bir gökbilimci değilim ama zaman zaman bana da bu türden soru sorulur: “Nasıl bir teleskop alayım?” Link atarlar: “Şunu mu yoksa diğerini mi alayım?” Yanıtı zor bir soru sorduklarını bilmezler ki; bu soruların tek bir yanıtı da yoktur.
Böyle bir soruyla karşılaştığımda aklıma benzer bir soru gelir: “Nasıl bir bilgisayar alayım?” Bilgisayarla haşır neşir olanlar bu soruya şu yanıtı verirler: Bilgisayarla ne yapacaksın? Oyun mu oynayacaksın, araştırma mı yapacaksın? Yoksa internette o site, bu site gezecek misin? Teleskop alımı sorusunun yanıtı buna benzese de, aslında yanıtı bu kadar basit değildir. Çünkü bilgisayarı kullanmayı genelde herkes bilir. En azından internete girmeyi.
Bu yazı teleskoplar nasıl çalışır? Büyütme gücü nedir? Ayrıntı gücü nedir? Odak nedir gibi sorulara yanıt vermeyecek. Bu tür soruların yanıtlarını arama motorlarında yapacağınız kısa bir sorguyla bulabilirsiniz. Burada sizin teleskopa gerçekten ihtiyacınız olup olmadığını anlamaya çalışacağız.
Hubble teleskopundan yine muhtemeş bir görüntü: NGC 4302 ve NGC 4298 bir arada. (www.hubblesite.org)
Teleskop almak isteyenleri büyüleyen aslında yandaki gibi muhteşem bir görüntüdür. Bir teleskop aldıklarında göz merceğinden böyle birşey göreceklerini zannederler ama fena halde yanılırlar. Bu görüntü Hubble teleskopu ile alınsa da aslında Hubble bile bir anda bu görüntüyü oluşturamaz. Verileri alır ve iletir, bilgisayar ortamında işlenir ve bu güzel manzaralar ortaya çıkar. Yani bir teleskopla bir bakışta böylesi bir manzara göreceğinizi unutun, elinizde Hubble olsa bile.
Gelelim diğer yanıta. Gökyüzünü ne kadar tanıyorsunuz? Gökyüzünde bir gezegeni bir yıldızdan ayırabiliyor musunuz? Satürn hangi aylarda Jüpiter hangi aylarda gökyüzünü süsler? Venüs nerededir? Mars en iyi ne zaman izlenir? Ay’a bakıp sadece koyu ovaları ya da kraterleri mi görürsünüz? Bunlar arasındaki renk tonlarının ve parlaklıkların anlamı nedir? Elinize bir gökyüzü haritası alsanız ve buradaki bir cismi koca gökyüzünde iğne deliğinden biraz büyük bir alana bakan teleskopla bulabilir misiniz? Sorular sorular…. Zaten, bunlara verilecek bir yanıtınız varsa “hangi teleskopu almalıyım” diye sormaz, gider alırsınız.
Gökyüzünü tanımayan birisi teleskop aldığında hayal kırıklığına uğrar. Çünkü kocaman Dolunay’ı bile teleskopla zor bulur. Sonra iş gezegen gözlemeye gelince çoğunlukla başarısız olur ve sıkılır. O zaman yapılacak iş nedir?
İlk iş bir gökyüzü atlası ile gökyüzünü herhangi bir araç gereç kullanmadan tanımaktır. Bu uzun sürebilecek bir iş olmasına karşılık genelde birkaç ay içinde ana yapı kavranır: takımyıldızlar, takımyıldız sınırları, yıldız farklılıkları, Ay evreleri gibi. bundan sonraki kısım temel astronomi terimlerini öğrenmektir. Ama bunu zaten gökyüzünü tararken yaparsınız. Gördüğünüz cismin ne olduğunu araştırır ve sürecin sonunda temel kavramları öğrenmiş olursunuz. Sonra sıra dürbüne gelebilir. Dürbünle daha küçük alanı ama teleskopla göreceğinizden daha geniş alanları tarayabilirsiniz. Çoğu kişi bu kısmı atlayıp teleskopa yönelir.
Teleskop konusunda ilk tavsiyem, gerçekten teleskopla gökyüzünü taramak ve cisimleri ‘zınk’ diyebulmak istiyorsanız “manuel” bir teleskop almanız olacak. Böyle bir teleskop ucuzdur ve pahalıya da yönelmeyin. Unutmayın alacağınız ilk aracınızı merakınızı gidermek için kullanacaksınız.
Diyelim ki böyle bir teleskop aldınız ve Ay’ı, gezegenleri, bazı parlak yıldız kümelerini ve bulutsuları gözlediniz. Ama heyecanınız ve merakınız azalacağına daha da arttı. (Böyle bir durumda size gökbilim virüsü bulaşmış demektir ve tedavisi de yoktur) Bu cisimleri daha ayrıntılı görmek ve hatta fotoğraflarını çekmek istediniz. O halde otomatik bir teleskop almanızın zamanı geldi. Bilginiz olduğuna göre birkaç basit sorgulamayla size gereken teleskopu ve fotoğraf çekme ekipmanını paranıza kıyıp alabilirsiniz. Unutmadan, teleskopla fotoğraf çekmek ve işlemek de uzmanlık isteyen diğer alandır.
Aksaray Bilim ve Sanat Merkezi Gözlemevi’nden bir görüntü.
Teleskop almak isteyenlere aslında ilk önerim Türkiye’nin dört bir yanında yaptığımız etkinliklere, seminer ve sempozyumlara katılmanız yönünde olacak. Böylece kafanızdaki soruları yanıtlayacak uzmanları bir arada bulma şansınız olacaktır.
100-200 lira gibi maliyeti olan cihazlara teleskop değil daha çok galileoskop deriz. Bunu da dip not olarak ekleyeyim.
Bu yazıdaki görseller “pinterest.com” üzerinden alınmıştır.
