ILIM’dan ILIM’a GÖKYÜZÜ – V

YAZ AYLARINDA

GÖKYÜZÜ – GÖK OLAYLARI

( HAZİRAN – TEMMUZ – AĞUSTOS – EYLÜL )

Zamanlar :     TBZ  Türkiye Bölge Zamanı   ( =GMT +3sa ) 

Görsellerdeki boyutların ve uzaklıkların ölçekli olmadığını belirterek yeni tanım ve bilgilerle devam edelim..

GÖKYÜZÜNDE  GÜNEŞ

Bu yazı dizisinin ilk yazısında ( Ilımdan Ilıma Gökyüzü  I )   Güneş’in yaz aylarında hareketleri ayrıntılı olarak verilmişti.

Yukarıdaki Görsel’de verildiği gibi Güneş’in gökyüzünde hangi tarihlerde hangi takımyıldızlarda olacağı,  her ayın ilk günü gökyüzünde nerede olacağının yanı sıra doğma batma saatleri ve gün uzunlukları grafik ve çizelgeler halinde verilmişti. Bu bilgilere oradan ulaşabilirsiniz.

ILIM  ( Equinox ) Zamanları ( 2022 ) :

İlkbahar  ILIMI   :  20  Mart   17sa 33dk   Güneş ,  Tutulum ile Gök Eşleğinin kesim noktalarından birisi olan  İlkbahar noktasında  δ (Dikaçıklık) = 0 derece       

Sonbahar  ILIMI  :  23  Eylül    03sa  04dk  Güneş, Tutulum ile Gök Eşleğinin kesim noktalarından birisi olan Sonbahar noktasında  δ (Dikaçıklık) = 0 derece 

GÜNDÖNÜMÜ  ( Solstice ) Zamanları ( 2022 ) :

YAZ Gündönümü   :   

21  Haziran  11sa  14dk  Gök Eşleğinin kuzeyinde eşleğe en uzak δ (Dikaçıklık) = + 23.5 derece       

KIŞ  Gündönümü    :   

21  Aralık  23sa  48dk  Gök Eşleğinin güneyinde eşleğe en uzak δ (Dikaçıklık) = – 23.5 derece 

Güneş’in dik açıklık değeri  bir gözlem yerinde  doğma ve batma noktalarının yerini, doğma ve batma zamanlarını ve gün süresini  belirler.

• Güneş’imizin Dik açıklığı = 0 derece ise, yani ILIM günlerinde  gökyüzünde  gün boyu Günlük Görünür Hareketini Gök Eşleği  üzerinde yapar.
• Tam bu gün, Dünya’da Yer Eşleği (Ekvator) üzerindeki noktalara  Güneş Işınları  DİK olarak düşer.
• TAM DOĞU  noktasından doğar,  TAM BATI  noktasından batar.  Gündüz süresi 12 saat olur (Kırılma ve hesaplama yöntemi nedeniyle tam 12 saat olmaz ). 
• Gece-Gündüz Eşitliği   veya    GÜN–TÜN  Eşitliği adı verilir.

Diğer günlerde ;

• Dik açıklık değeri pozitif ( + ) ise,  yani Güneş Gök Eşleğinin kuzeyinde ise,  Kuzey Yarıküredeki gözlem yerleri için Gündüz süresi  12 saatten büyük olur. ( Güney yarıküredekiler için tersi, yani 12 saatten kısa olur.) ( İlkbahar Ilımından Sonbahar Ilımına kadar..)
• Dik açıklık değeri negatif ( – ) ise,  yani Güneş Gök Eşleğinin güneyinde ise,  Kuzey Yarıküredeki gözlem yerleri için Gündüz süresi  12 saatten küçük olur. ( Güney yarıküredekiler için tersi, yani 12 saatten uzun olur.) (Sonbahar Ilımından İlkbahar Ilımına kadar )

GÜNDÜZ SÜRESİ Hesaplamak için basit bir excel işlem dosyası : gündüz süresi hesabı

Gözlem yapılan ya da incelenen tarihte Güneş’imizin dik açıklığı kaç derece ise, Dünya üzerinde sadece enlemi Güneş’in dik açıklığına eşit olan yerlere o gün DİK düşer. ( Bu durumda bazı ders kitaplarında da yazılı olduğu gibi, ” Yaz aylarında Güneş ışınları Kuzey yarı küreye dik düşer ” şeklinde veya benzeri ifadeler yanlıştır.)

YAZ aylarında Biricik Uydumuz : AY

AY, YER etrafındaki yörüngesinde dolanırken, 2022 yılı içinde, YAZ aylarında 29 Haziran günü YER’e en uzak, 13 Temmuz günü Yer’e en yakın konumda olacaktır. Art arda oluşacak bu konumlar arasındaki uzaklıklar farkı ise çizelgeden görüleceği gibi 49,357 km dir.

En yakın olduğu konumda 13 Temmuz günü gökyüzünde görünen çapı en büyük, en uzak olduğu 29 Haziran günü görünen çapı en küçük olacaktır.

2022 Yaz aylarında AY’ın EVRELERİ :

Önceki bilgilerimizi tazelersek, AY’ın evreleri ile gözlenebilirliğini birlikte irdeleyebiliriz.

YENİAY evresinde : Güneş ile aynı hizada, birlikte doğar ve birlikte batar, görünmez, gözlenemez. Güneş Tutulmaları, koşullar uygun ise bu evrede olur.

İLKDÖRDÜN evresinde : AY, Güneş’in 90 derece doğusundadır. ( Uzanım U=90 derece Doğu ) Öğlen zamanı doğar, Güneş battığında Güney yönünde en yüksek konumunda olur. Yaklaşık 6 saat gece yarısı batıncaya kadar gözlenir.

DOLUNAY evresinde : Güneş Dünya’nın bir tarafında, AY diğer tarafında demektir. Aralarındaki açı yaklaşık 180 derecedir. Güneş batarken AY doğar, bütün gece gökyüzünde olur, sabah Güneş doğarken AY batar. AY Tutulmaları, koşullar uygun ise bu evrede gerçekleşir.

SONDÖRDÜN evresinde : AY, Güneş’in 90 derece batısındadır. Gece yarısı doğar, sabaha kadar gözlenebilir, sabah Güneş doğarken Güney yönünde en yüksek konumunda olur. Öğle zamanı batar.

YENİAY evresinin birkaç gün öncesi ve sonrasında HİLAL evreleri oluşur. HİLAL ve YENİAY evreleri AY gözlemleri için en uygun, en keyifli gözlem zamanlarıdır.

YAZ ayları süresince AY, YER etrafında dört turdan fazla dolanmış olacaktır. Bu dolanmalar sırasında, çoğu zaman gezegenler ve parlak yıldızlar ile açısal olarak yakın görünümde olacaktır.

GEZEGENLER

” Grafik Okuma ” işlemine aşağıdaki grafiklerle devam edelim.

Aşağıda-soldaki grafik bize ne anlatıyor ? Kuzey yarımküredeki gözlem yerleri için, (bizler için) gökcisimlerinin dik açıklıklarının büyük olması ; gökyüzünde Gök Eşleğinden kuzeye doğru, daha yüksekte, daha uzun süre ufkunuzun üstünde gözlenebilmesi demektir. Güneş’in Tutulum üzerinde hareket ettiğini de biliyoruz. İrdeleme size kaldı artık….

( Gök Eşleğinin gökyüzündeki konumunun gözlem yapılan yer için değişmez olduğunu biliyorsunuz, nasıl belirleyebileceğinizi daha önce ki yazılarda bulabilirsiniz.)

Yaz aylarında gezegenlerin parlaklıklarındaki değişimlerin anlamları ne? MERKÜR Temmuz ayı ortasında en parlak, Eylül ayı ikinci yarısında en sönük görünüyor. En uzak olduğu konumda en parlak, en yakın olduğu konumda ise en sönük görünmesinin nedeni ?

Size bir soru : Merkür’ün Yörüngesini dolanma süresi 88 gündür. Buna göre üstkavuşum konumundan altkavuşum konumuna kadar geçen süre kaç gün olmalıdır ? Kolay gelsin 🙂

Yukarıdaki görsel bu konuda yardımcı olacaktır. 4 karasal gezegenin Yaz aylarında yörüngelerinde aldıkları yollar görülmekte. Merkezde Güneş var. YER için tarihler gösterilmiş, diğerleri için de aynı. İstediğiniz tarihte videoyu durdurduğunuzda diğer gezegenlerin nerede olduğunu, birbirlerine göre durumlarını görebilirsiniz.

Gezegenlerin yaz aylarında , Güneş’e olan açısal uzaklıklarını ( Uzanım ), bu uzaklıkların en büyük olduğu zamanları, yörüngedeki konumlarını, gezegenler için geri hareket başlangıç bitiş tarihlerini aşağıdaki çizelgede bulacaksınız. Şimdi de “Çizelge Okuma” yapalım.

Yukarıdaki MERKÜR yörüngesi görseli ile aşağıdaki çizelgeyi birlikte değerlendirelim.

Üstkavuşum konumudan Altkavuşum konumuna kadar gezegen Güneş’in Doğu tarafında, uzanımlar Doğu uzanım olur. Altkavuşumdan Üstkavuşuma kadar Güneş’in Batı tarafında yer alır. Batı Uzanımlıdır.

Doğu uzanımlı ise Güneş Battıktan sonra Batı ufkunda, kısa süre ufka yakın gözlenebilir. Batı uzanımlı ise Güneş doğmadan az önce, Doğu ufkunda, kısa süre ufka yakın gözlenebilir.

MARS ve VENÜS yaz aylarında doğu yönünde ileri hareketlerini yapacaklar. Güneş’e göre gökyüzündeki açısal hızlarına bağlı olarak, daha hızlı olan VENÜS Güneş’e doğru açısal olarak yaklaşacaktır. Daha yavaş olan MARS için, Güneş daha hızlı giderek arayı açacak ve MARS’ın uzanımı Batı yönde artacaktır.

JÜPİTER ve SATÜRN ise doğuya doğru açısal olarak zaten yavaş yer değiştiriyorlar. Bunun üzerine bir de Geri Hareketleri başlayınca bu kez batıya doğru ağır ağır yer değiştirecekler.

Şimdi bütün bu anlatılanları Güneş ve gezegenlerin gökyüzündeki görünür hareketlerinin gösterildiği aşağıdaki videoyu da “okuyarak” daha iyi anlayalım, pekiştirelim.

Videoyu herhangi bir anda durdurduğunuzda, Güneş’in Tutulum üzerindeki hareketinde bulunduğu nokta yaklaşık olarak tarihi gösterecektir. Güneş ve gezegenlerin o tarihteki konumunu göreceksiniz. Elbette, zaman ve konum duyarlıkları fazla olmayacaktır. Merkür, Venüs ve Mars’ın açısal hız farklılıklarının gökyüzündeki görünümü nasıl değiştirdiğini göreceksiniz. Ortadaki yatay mavi çizgi Gök Eşleğidir. İlk görünüm 1 Haziran’daki görünümü gösterir. ( Videoyu tam ekran yaparak izlemeyi unutmayın.)

Merkür’ün açısal hızı fazla, Bir yıl içinde üç geri hareket gösterebilir. Bunu ayrı bir görsel ile aşağıda göreceksiniz. 2022 yılı içinde Merkür’ün gökyüzündeki konumu, geri hareketleri tarihe göre verilmiş.

Bu görselin de bulunduğu, bilgi dolu, meraklı amatörler için yararlı iki web sayfası daha: https://www.skymarvels.com/ ve https://stjerneskinn.com/almanac-2022.htm incelemenizi öneririm.

GÖKYÜZÜNDEN GÖRÜNÜMLER :

Haziran ayının ilk gününden itibaren gökyüzü gözlem için ideal sayılabilir.

YENİAY evresi sonrasındaki AY en güzel gözlenebilir durumda olacak. İlerleyen günlerde gittikçe büyüyen Hilal görünümü, 8 Haziran İLKDÖRDÜN evresine kadar sürecek. Akşamın ilk saatleri AY gözlemi yapılır..

AY gözleminin ardından güneyde öğlen çemberinize gelmiş olan AKREP, YAY takımyıldızları ile aynı bölgede Samanyolu gökadası merkez doğrultusundaki çok sayıda derin uzay cismi arasında gezinti yapılır. Gökyüzünü saran samanyolu çıplak gözle keyifle izlenir.

Gece yarısı ilk doğan SATÜRN biraz yükselince hedefte demektir. Bir süre sonra çok yakın görünümlü MARS ve JÜPİTER tam doğu noktasında görünecekler. Gözlem sırası onlarda. İlerleyen günlerde MARS JÜPİTER’i terk edip uzaklaşacak. Ardından biraz daha kuzeye doğru bir konumdan VENÜS ufuktan kendisini gösterecek. Gözlem sırası şimdi onda.. Son sırada sönük, Güneş’e yakın görünümde MERKÜR sahne alacak. Güneş doğmadan önce kısa süre, ufka yakın bir şekilde gözleyebilirseniz ne mutlu size.

Sabah oldu, az sonra Güneş doğacak. Dolu dolu bir gözlem gecesi oldu. Haftanın günlerine de adını veren, gökyüzünde antik dönemlerde tanrısallaştırılmış olan yedi parlak GEZGİN (Güneş, Ay, Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn ) size bir gece içinde sıra ile kendilerini göstermiş olacak. Gözlem gecesi biterken gökyüzü aşağıdaki görseldeki gibi olacak.

İlk günleri kaçırdım diye üzülmeyin. Yaz boyunca benzer ya da değişik gökyüzü sizleri bekliyor olacak. Örnek mi? Aşağıdaki görsel 23/24 Haziran gecesine ait. Belki daha güzel. AY diğer gökyüzü tanrılarının arasına katılmış, dizilmişler, gösteri yapıyorlar.

Gece boyunca nasıl hareket ettiklerini görmek istiyorsanız, seçtiğiniz cisimden geçen ve Gök Eşleğine paralel çember çizmeniz yeterli. ( Bütün gökcisimlerinin gökyüzünde Günlük Görünür Hareketi sırasında izlediği yol Eşleğe paraleldir. )

İlerleyen günlerde MERKÜR ve VENÜS açısal olarak Güneş’e yaklaşacaklar ve yaz sonuna doğru gözlenmeleri zorlaşacaktır. Diğer parlak gezegenlerin gözlemleri yaz boyunca keyifle sürdürülebilecek.

GÖKTAŞI YAĞMURU: PERSEIDS – ( KAHRAMAN GÖKTAŞI YAĞMURU )

12 / 13 Ağustos

17 Temmuz ile 24 Ağustos tarihleri arasında görülür. Yağmurun (!) en şiddetli olduğu tarihler 11-14 Ağustos günleri olur. Bu yıl 12/13 Ağustos gecesi maksimum göktaşı sayısına ulaşacak. Bu sayı genelde 50 den fazla olmaktadır. Bu yaz, tam o gece AY, DOLUNAY evresinde olacak. Bunun anlamı, gökyüzünün zemin parlaklığı çok fazla olacak ve bunun sonucu olarak zayıf ışıklı göktaşı izleri görülemeyecek demektir. Kısacası bu yaz KAHRAMAN Göktaşı Yağmuru sönük geçecek anlamına gelir.

Bu göktaşı yağmuru ; Dünyamız, Swift-Tuttle kuyrukluyıldızının Güneş etrafında dolandığı yörüngesi üzerinde bıraktığı toz vb kalıntıları içinden geçerken oluşur.

Yukarıdaki görseldeki gibi, göktaşı izleri sanki aynı merkezden çıkıp dağılıyor gibi oluşur. O merkez bölgede Persei (KAHRAMAN) takımyıldızı olduğundan Ağustos ayındaki bu yağmurun adı da KAHRAMAN Göktaşı Yağmuru olur. ( Uzun süre poz verilerek, farklı zamanlarda oluşmuş göktaşı izleri aynı çerçeveye birlikte kaydedilmiş olur.)

Öneri : STELLARIUM

Stellarium gökyüzü programını-yazılımını bilgisayarınıza, tabletinize veya cep telefonunuza indirin. Kullanımda : Önce bulunduğunuz konumu programa tanımlayın. sonra istediğiniz gibi kurcalayıp öğrenebilirsiniz. Bu konuda, kullanımının anlatıldığı videolar var. AstroBilgi sayfalarında da bulabilirsiniz.

Özellikle, tarih ve saat seçimini yaptığınızda karşınıza o andaki gökyüzü görünümü gelir. Yukarıdaki gökyüzü görsellerinde olduğu gibi.. Gerçek zamanda değişir. İsterseniz hızlandırıp bir gece boyu nasıl değişeceğini birkaç dakikada görebilirsiniz. Büyüterek gökcisimlerinin gerçek görüntülerini görebilir, konum ve fiziksel özelliklerini her an izleyebilirsiniz. Zaman olarak onbinlerce yıl geriye ya da ileriye tarih seçme şansınız var. Gerçekten çok kullanışlı, bilgi dolu ve güncellenen bir yazılım. Öğrenin ve kullanın derim. Gökyüzünü dört duvar arsında öğrenmenin en güzel yollarından birisi.

Yaz aylarında işinize yarayacak, gökyüzünü, gökyüzündeki hareketleri anlamanıza yarayacak bilgilerle dolu bir yazı oldu. Umarım, özellikle Fen Biliimleri öğretmeni olan arkadaşlarımız için kaynak oluşturur.

Sağlıklı, huzur dolu, keyifli bir yaz geçirmeniz dileğiyle ..

Gökyüzünüz açık olsun..