Geçtiğimiz hafta FRB konusunda yapılan bir araştırma yine çok ses getirdi. İlle de uzaylıları istiyoruz, neden diye sorduğum zaman kimse yanıt vermiyor nedense. Konuya önce FRB’yi tanıtarak başlayayım.
İlk kez 2007 yılında arşivlenmiş verilerden ortaya çıktı ve bugüne dek toplam 17 tane gözlendi. Peki neydi bu Hızlı Radyo Patlamaları (Fast Radio Bursts,FRB)? Çok kısa süren ama kuvvetli bir radyo sinyaliydi. Bu kuvvetli sinyal sadece 5 mili saniye veya daha kısa sürüyordu. Bu sinyali gökyüzünü her gün tarayan radyo teleskoplar gözlediği için adında radyo var. Patlama ve hızlı denmesinin nedeni de kısa sürmesi. Bu patlamalar tekrar etmiyor ve o nedenle bir daha aynı konumda gözlenemiyor. Sayıları belki gözlenenden daha fazla olabilir ama kısa sürmesi ve nerede olacağının bilinmemesi gözlenmesini zorlaştırıyor. Bu tür kaynakların Samanyolu dışında başka gökadalarda olduğu ve bir yıldızın şiddetli ölümü veya iki kara deliğin birleşmesi sonucu oluştuğu düşünülüyor.
Popüler gökbilimin en önemli konusu uzaylılar olduğu için iki gökbilimci acaba bunu uzaylılar mı yapıyor diye araştırmaya girmişler. Bilim dünyası bu hızlı patlamaların kaynağı konusunda mantıklı bir açıklama yapamadığı için acaba yapay bir kaynak olabilir mi düşüncesinden hareket ediyorlar. Bu sinyal için gerekli enerji ancak yeryüzü ölçümünün iki katı bir yüzey güneş panelleri ile doluysa elde edilebiliyor. Bu hesapta uzaylıların güneşlerine bizim kadar uzak olduğu varsayılıyor. Böyle bir yapı bizler için mümkün değil ama bir kenara konmaz diyorlar. Aslında bu kadar enerjiyi nerede toplarsanız orayı eritir diyorlar ama arkasından da su soğutmalı bir sistemle bunun da üstesinden gelinebilir diye ekliyorlar.
FRB’ler için yapılan temsili bir resim.
Kanadalılar yeni bir radyo teleskop yapmışlar, amaçları hidrojen yoğunluğunu taramak, adı da CHIME (Canadian Hydrogen Intensity Mapping Experiment). Bu teleskop üç hafta içinde tam 13 tane FRB yakalamış. Üstelik söz konusu üç hafta da bu şaheser teleskop tam kapasite ile çalışmamış. Yapılan hesaba göre eğer tam kapasite çalışır ise günde 2 ila 50 FRB yakalayabilirmiş.
Araştırmayı bu teleskobun yapım projesini gerçekleştiren CHIME ekibi yapıyor. Onların sözcüsü, gözlenen radyo dalgalarının saçılarak bize geldiğini söylüyor. Bunun anlamı FRB’nin kaynaklandığı yerde bol miktarda türbülanslı gaz var. Böyle bir konum ise ya bir süpernova kalıntısı olabilir ya da yeni bir yıldız oluşum bölgesidir.
İlginç silindirik yapılı CHIME radyo teleskobu.
Bu çalışmanın en önemli yanı ise gözlenen bir FRB kaynağı dört kez daha tekrar patladı. Bugüne dek tekrarlayan tek kaynak 2012 yılında gözlenmişti. Daha önce çok nadir olduğu düşünülen bu olayın nadir olmadığı ortaya çıktı. Bunun anlamı daha önce bir kez meydana gelecek bir olay sonucu (süpernova patlaması veya iki nötron yıldızının birleşmesi) meydana çıktığı düşünülen FRB’nin böyle oluşmadığı anlaşıldı.
Diğer ilginç bir gözlem ise aynı kaynaktan gelen ilk iki patlamanın frekansları çok yüksek iken, sonrakilerin frekansı daha düşük. Bilimciler bunu da şöyle açıklıyor, ilk patlama çok süper kütleli bir kara delik gibi enerjik bir kaynağın yanında meydana gelmişken diğerleri daha uzakta oluşmuştur.
Hızlı radyo patlamaları evrende çok miktarda olan bir olay ama şimdilik çok azını gözleyebiliyoruz. İşte onun için yapılan temsili bir resim.
İlk bulunan tekrarlayan FRB 3 milyar IY uzaklıktaydı. Bulunan yeni kaynağın onun yarısı uzaklığında yani 1.5 milyar IY uzaklığında olduğu düşünülüyor. Evren atlasına göre (http://www.atlasoftheuniverse.com/) 1 milyar IY içinde neler olduğunu aşağıda sıralayabiliriz.
250,000 trilyon yıldız
60 milyon cüce galaksi
3 milyon büyük galasi
240,000 Galaksi grubu
100 Süper galaksi kümesi
İlk yazımda da belirttiğim gibi bu kozmik bilmece henüz çözülmedi, yani bu radyo dalgaları nasıl bir kaynaktan geliyor henüz bilmiyoruz. Şu ana kadar gözlenen FRB’lerin sayısı 100 yöresinde. Bunların ve tekrarlayan FRB’lerin sayısı arttıkça bu kozmik bilmece de çözülecek.
CHIME ekibi yaklaşık 53 bilimciden oluşuyor, bu Kanada ekibi 9 Ocak 2018 tarihinde Nature dergide 2 makale makale yayınladı ve aynı gün Amerikan Astronomi Derneğinin yıllık kongresinde sunum yaparak, çalışmalarını duyurdular. Hiç birinde uzaylılar lafı yoktu, daha çok yaptıkları radyo teleskop ve buldukları FRB’ler vardı.
Sevgilerimle…
1 yorum
Bilgilendirmeniz için teşekkürler.