2019 EYLÜL AYINDA GÖKYÜZÜ

EYLÜL  AYINDA

GÜNEŞ :

GÜNEŞ’imiz Eylül ayının  ilk yarısında  ASLAN  takımyıldızı sınırları içinde bulunacaktır. 16  Eylül’ta  komşu BAŞAK  takımyıldızı sınırları içine geçecek ve ay sonuna kadar   bu takımyıldız sınırları içinde görülecektir.

GÜNEŞ’in doğma ve batması bu ay içinde biraz daha değişecektir. Bu ayın ilk günlerinde  Coğrafya Yönleri olarak bildiğimiz Tam Doğu  ve  Tam Batı  noktalarından kuzeye doğru 11 derece iken ayın 23  ünde  EKİNOKS  gününde Tam Doğu noktasından doğup, Tam Batı noktasından batacaktiır.

Ayın son günlerinde  ise   artık güneye doğru 4 derece uzaktaki  bir konumdan    doğup batacaktır.   Bu açı  her geçen gün artacaktır.

Doğma ve batma saatleri her gözlem yerinde farklı olur. Bu zamanlara etki edenler,   o tarihteki Güneş’in dikaçıklığı ve gözlem yerinin enlemidir.  Ülkenin tamamında aynı saat dilimi ve ortak bir zaman-saat kullanılır.  Güneş, doğudaki bir gözlem yerinde batıdaki bir gözlem yerine göre  daha erken doğar ve batar. Bu fark, iki gözlem yeri arasındaki coğrafya boylamları farkına denk zaman farkı kadardır.

Güneş’imiz yıllık görünür hareketi sırasında  güneye doğru  yerdeğiştirmesini sürdürecektir. Eylül ayı süresince Ankara’da 12:48  ile  12:38 saatleri arasında öğlen çemberinden geçecektir.  Diğer kentlerin Ankara’ya göre boylam farklarına uygun olarak,  doğusundaki kentlerde daha erken, batıdaki kentlerde ise daha geç geçecektir.   ( Örneğin   Ankara’nın Coğrafya Boylamı yaklaşık  32.8 derece doğu,  İzmir’in ise  27.1 derece doğu boylamı, buna göre aralarındaki boylam farkı  yaklaşık 5.6 derece olur.  Her bir derece Güneş’in hareketine uygun olarak 4 zaman dakikasına denk gelir. Buna göre 5.6 x 4 = 22.4 dakika eder.  Öyleyse Güneş, 1 Eylül günü Ankara Öğlen çemberinden saat 12:48  te geçecek ise, İzmir öğlen çemberinden yaklaşık 22.4 dakika sonra  yanı  yaklaşık 13:11  de geçecek demektir. Daha doğudaki iller için hesap yapılırken boylam farkına denk zaman değeri çıkartılır. Bu ayrıntıyı da unutmayalım…) 

Tam bu geçişler sırasında yani tam öğlen zamanında  ufuktan yüksekliği Eylül ayı süresince  yaklaşık 60 dereceden  47 dereceye kadar azalacaktır.

Eylül ayı içinde gündüz süresinin uzunlukları da   azalmasını  sürdürecektir.  Ayın ilk günü yaklaşık olarak 13sa 03dk olan gündüz süresi  ayın son gününde  11 sa 50 dk  olacaktir.  Yani artık  Gündüz Süresi   her geçen gün kısalacaktır. ( Bu süre kısalması   21 Aralık  gününe kadar sürecek,  bunu zaten biliyoruz.  .)

( Burada unutulmaması gereken özellik ; Türkiye’mizin doğusu ile batısı arasındaki doğma-batma saatleri arasındaki fark yaklaşık 1 saat civarındadır, ancak  enlemler arasındaki  küçük zaman farkları dikkate alınmadığında gündüz süresi ülkemizin her yerinde yaklaşık aynı uzunlukta olur.)

Türkiye’mizin doğusundan VAN, ortasından ANKARA ve batısından da İZMİR  kentleri için EYLÜL ayının ilk, orta ve son günlerinde Güneş ile ilgili zamanlar ;  öğlen-meridyenden geçiş zamanı, yüksekliği ve uzaklığı aşağıdaki çizelgede verilmiştir. Değerleri karşılaştırarak yukarıda metin olarak verilen bilgileri irdelemenizi öneririm.

  Güneş’i sürekli  gözleyen SOHO  uydusu  özel donanımı ile  Güneş’i örterek güçlü ışıklarından korunur ve etrafındaki atmosferin üst katmanı KORONA – TAÇ Katmanı’nda oluşan olayların görüntülerini kaydeder. Yandaki  hareketli görüntüde, ortadaki beyaz çizgili çember Güneş  temsil eder,  Çekilen görüntülerde Jüpiter gezegeni ve  Güneş’e çok yakın geçtiği için dağılan bir kuyruklu yıldızı  göstermektedir.

——————————————————————————————————

EKİNOKS   –   ILIM

SONBAHAR EKİNOKSU –  SONBAHAR ILIMI     

23  Eylül  2018     10:50 ( TBZ : Türkiye Bölge Zamanı )

Latince  Aequus ( equal , eşit )   ve  nox ( night, gece )  sözcüklerinden türetilmiş ingilizce Equinox  sözcüğünün Türkçe’deki karşılığı   ILIM olarak kullanılmaktadır.

GÜNEŞ’imizin  bir yıl boyunca gökyüzündeki hareketi sırasında  Tutulum Çemberi üzerinde hareket ettiğini biliyoruz. ( Başka bir deyiş ile :  Güneş’in  bir yıl boyunca gökyüzünde  dolandığı  çembere  TUTULUM diyoruz.)  Tutulum ile GÖK Eşleği iki noktada kesişir. Bu kesim noktalarına  Ekinox – ILIM  noktaları adı verilir.  Güneş’imiz  İlkbahar- ve Sonbahar noktaları olarak bildiğimiz bu noktalara geldiğinde İlkbahar ve sonbahar mevsimleri başlıyor kabul edilir. ( Yerkürenin dönme ekseninin yaptığı  PRESESYON hareketi nedeniyle  bu noktaların yeri  çok yavaş ta olsa değişir ve Güneş’in bu noktalara geldiği tarihlerde uzun zaman  sonra değişir. ) 

Güneş tam bu noktalarda iken  konum olarak Gök Eşleği üzerinde olur, gökeşleğine uzaklık ölçüsü olan dikaçıklığı  sıfır derecedir. Tam bu tarihlerde Gündüz ve Gece süreleri  eşit (12 saat) olur.

Bu son cümle tam olarak doğru değildir. Neden mi ?   Okumaya devam…..

Astronomide özellike gökcisimlerinin  kütleçekimi ya da hareketleri sözkonusu olduğunda hesaplamalarda gökcisminin kütle merkezi esas alınır.

Tüm  kütle  merkezdeymiş  gibi  Merkezdeki kütleçekimi  ve merkez noktasının hareketi  esas alınır.

Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi,  Güneş’imiz için de aynı durum geçerlidir. Doğma  ya da batma hesaplarında  Güneş merkezinin ufkun üstüne çıkması ya da altına inmesi dikkate alınarak hesaplanır.

Halbuki Güneş bize yakın bize çok yakın  bir yıldızdır ve gökyüzünde küçük bir daire şeklinde görürüz. Bu dairenin merkezi battığında henüz üst kenarı batmamıştır ve gündüz yani günışığı sürmektedir.  Ya da Güneş’in merkezi doğmadan (ufkun üzerine çıkmadan) dairenin üst kenarı doğar,  hesaplarla verilen saatten daha erken güneş ışığı  görürüz. Hesaplar  “Güneş Battı”  derken biz hala üst kenarını görürüz. Güneş doğması sırasında,  hesaplara göre Güneş doğmadan önce üst kenarı görünür. Bu iki durum sonrasında gündüz süresi yani güneşlilik süresi  hesaplanandan daha uzun olur.

Ekinox  tanımındaki gece – gündüz eşitliğine etki eden bir başka olay da  atmosferimizin kırıcı etkisidir.  Atmosfere giren bir ışık, değişik katmanlardan geçerken kırılmaya uğrar. Bu kırılmalar sonucunda gelen ışığın doğrultusu değişir ve yeryüzündeki gözlemci olarak gökcisimlerini gerçek konumlarında değil biraz daha yüksekte görürüz. Bu fark çok küçüktür. Ancak,  hesaplamalarda gözönüne alınır. Gözlem sırasında gördüğümüz cismin gerçek konumu ufka biraz daha yakın olur. Bu etki tam başucumuzda sıfırdır, ufuk çizgisine yaklaştıkça en büyük değerini alır.  Bunun anlamı şudur.   Bir nokta ışık kaynağı battığında, bu kırılmalar nedeniyle biz onu hala ufkun üstünde görürüz. Hala ışığı bize gelir. Bu olay hem doğma hem de batma sırasında da gerçekleşir.

Bunu Güneş için ifade edersek,  kırılma nedeniyle Güneş’imiz battığında  hala ufkun biraz üzerinde görünür. Bu süre çok kısadır. Ama yine de gündüz süresinin biraz uzun olmasına neden olur. Hesaplara bu etkinin katılması gerekir.

Bu durumda, “ EKİNOKS – ILIM  tarihinde Güneşİn doğması ve batması ile 12 saat gündüz, 12 saat gece  olur”  deniyorsa da aslında  doğrusu  bu iki etki nedeniyle  gündüz süresi  12 saatten biraz fazladır ve gece süresinden daha uzun olur. 

Sonbahar  Ekinoks tarihinden yaklaşık 3 gün sonra,  Güneş ışığının görünme  süresi  anlamında   gündüz-gece  ( GÜN  –  TÜN eşitliği ) eşitliği gerçekleşir.

——————————————————————————

 AY 

 AY,  Eylül ayı süresince elips şeklindeki yörüngesinde dolanırken  yörüngesinin enberi ve enöte noktalarından geçiş tarihleri ile bu tarihlerdeki AY- YER uzaklıkları aşağıdaki gibidir. ;

13  EYLÜL  :   AY,  Enöte ( YER’e en uzak )   konumunda  :   406 377 km

28  EYLÜL  :  AY,   Enberi ( YER’e en yakın ) konumunda  :   357 802 km

Biraz ek BİLGİ :

 Şimdi yukarıdaki verilere bakıp “  28 Eylül’ta en yakın konumda, 13 Eylül’’de en uzak konumda ” ne anlama geliyor ?  “  diyebilirsiniz.   Hemen belirteyim.  AY, Yerküre etrafındaki yörüngesini  bir  yılda  yaklaşık 13.4 kez dolanır.  Yani, bir yılda  13 kez tam dolanır,  14. turu atarken yıl biter.  

İşte bu turların herbirinde tamamladığı yörüngeler  birbirinden farklıdır. Bu yörüngelerin büyük eksenleri döner, bunun yanısıra  yörünge üzerindeki özel noktalar düzenli bir şekilde kayar, yerdeğiştirir.

Her bir yörüngenin ya da her turun en yakın ve en uzak konumdaki uzaklıkları da sürekli değişir.

 Aşağıdaki grafikte bu değişime örnek verilmiştir. AY’ın bir yıl içindeki günlere göre uzaklığı noktalanmıştır.  En uzak olduğu noktadaki uzaklık değişimi  yaklaşık 2-3 bin  km  olmasına karşın, en yakın olduğu noktanın uzaklık değişiminin ise yaklaşık 13 bin km civarında olduğu görülür.

 Yörünge elipstir, ancak bu elips yörüngenin dışmerkezliği ( basıklığı) da değişmektedir.  İşte bu değişmeler arasında bizim görebildiğimiz   sadece uzaklıktaki değişimdir.  Uzaklığı değişince,  görünen büyüklüğü de değişir.  Bunlar da bir düzen içersinde olur. 

Bu değişimlerin nedenleri ve nasılları gökbilimciler tarafından çok iyi bilinmektedir.  Düşünün,  onlarca yıl sonraki tutulmaların nerede, nasıl ve hangi saniyelerde gözlenebileceğini bu bilgileri kullanarak hesaplayabiliyoruz.

 Ay ve Yer ikilisinin hareketleri ile ilgili çok güzel videoları NASA sayfalarında izleyebilirsiniz.  https://svs.gsfc.nasa.gov/4537

 ————————————————————————

AY’ın   EVRELERİ :

Ay’ın  Yer etrafındaki  yörüngesinde dolanmasının sonucu olarak, Güneş – Yer – AY  açısı  sürekli değişir ve  farklı tarihlerde YER den AY’a bakıldığında  AY’ın  Güneş tarafından aydınlatılmış olan olan yarısının YER’den farklı biçimlerde görünmesi  AY’ın EVRELERİ’ni oluşturur.

AY kendi ekseni etrafında 27,32 günde bir kezdöner. Bu dönme sırasında Güneş ışınları tıpkı Dünya üzerinde Gece-Gündüz  olayı olduğu gibi AY’ın yarısını aydınlatır, diğer yarısı karanlıkta kalır. Dönme nedeniyle de aydınlık kısımları gündüzü yaşar, karanlık kısımları da geceyi.  Dönme süresi 27,32 gün olduğundan AY yüzeyinde yaşıyorsanız yaklaşık  14 gün gündüz, 14 gün gece olacak demektir.  Buradan anlaşılacağı gibi AY bir yarısı hep karanlık olmaz.  AY’ın sürekli olarak  bir “Karanlık Yüzü”  yoktur.  Her tarafı dönme  sonucu Güneş ışığı alır

İlkdördün    :  06  Eylül          Dolunay  :  14  Eylül

Sondördün :  22  Eylül          Yeniay  :   28   Eylül        

AY, Yer etrafındaki yörüngesinde dolanırken, gökyüzünde hergün GÜNEŞ’ten açısal olarak yaklaşık 13 derece   doğuya doğru uzaklaşır ve bunun sonucu olarak aynı  gözlem yerinde hergün birönceki güne göre yaklaşık 45-50 dakika daha geç  doğar.

AY’ın evrelerine bakarak  doğma batma zamanlarını tahmin edebilirsiniz.

YENİAY  evresinde ise   Güneş ile hemen hemen aynı doğrultuda olacakları için aynı saatte doğar  ve  batarlar. Bu evrede iken bize dönük olan yüzü karanlık olacağı için ve ayrıca Güneş ışınları etkisi ile görülemez. Güneş Tutulmaları bu evre sırasında oluşur.

İLKDÖRDÜN evresinde : GÜNEŞ öğlen çemberimizde iken, doğu ufkumuzdan  AY doğar, GÜNEŞ battığında ise AY  Güney yönümüzde Öğlen Çemberimizde görülür. Gece yarısı olduğunda  AY batar.

DOLUNAY evresinde : Yerdeki gözlemciye göre GÜNEŞ ile ters-karşı  tarafıta yeralır. GÜNEŞ  batarken doğar,  bütün gece gökyüzünü aydınlatır, GÜNEŞ  doğarken AY batar.  AY Tutulmaları bu evre sırasında oluşur.

SONDÖRDÜN evresinde : Gece yarısı olduğunda doğar,  sabah GÜNEŞ doğarken AY güneyde en yüksek konumunda olur. Öğlen olduğunda ise günortasında AY batar.

Bunları biliyor muydunuz ? 

AY yüzeyinde, Dünya’ya  bakan tarafta oturuyor olsaydınız ;

• DÜNYA’mız  gökyüzünde hep aynı yerde duruyor olacaktı..
• Dünya’mıza  baktığınızda, AY’ın  dünyada oturanlara gösterdiği gibi  Dünya’mızın da evreler gösterdiğini  de görecektiniz.

GEZEGENLERİN GÖZLENEBİLİRLİĞİ

Bilgi Notu :

Tutulum düzlemine yakın olan, ZODYAK Kuşağı içinde dolanan Gezegenler ve AY;  Güneş’in Doğu tarafında olması durumunda, Güneş battıktan hemen sonra Batı gökyüzünde görünürler. Güneş’in Batı tarafında olanlar ise,  Güneş sabah doğmadan önce doğarlar. Bu gökcisimleri  Güneş’e  açısal olarak ne kadar uzak olurlarsa o denli  fazla süre gözlenebilirler.  

Tutulum düzlemine yakın olan ve  ZODYAK Kuşağı içinde dolanan  Gezegenler ve AY, *  Güneş’in Doğu tarafında olması durumunda, Güneş battıktan hemen sonra Batı gökyüzünde görünürler. 

*  Güneş’in Batı tarafında olanlar ise,  Güneş sabah doğmadan önce doğarlar. Bu gökcisimleri  Güneş’e  açısal olarak ne kadar uzak olurlarsa o denli  fazla süre gözlenebilirler.  

Yukarıdaki  görüntüde  Güneş ve Gezegenlerin boyutları (çapları) orantılıdır. Birbirleri  ile karşılaştırılabilir.  Ancak Uzaklıkları  ölçekli değildir. Sadece  Güneş’e uzaklık  sırasındadırlar.

Gezegenlerin  Güneş Sistemi  içindeki konumları, uzaklıkları, görünümleri  gibi bir çok özelliği, tarih değiştirerek görebileceğiniz bazı web sayfalarının adresleri  aşağıda.  İstediğiniz tarihteki konumlarını, dünyamıza  ya da Güneş’e uzaklıklarını görebileceğiniz birkaç örnek.  Buna benzer örnekleri  sizler  de internette bulabilirsiniz.

http://www.astronoo.com/en/articles/positions-of-the-planets.html

https://in-the-sky.org/solarsystem.php

https://www.timeanddate.com/astronomy/planets/distance

Başka bilgiler de istiyorsanız ;

http://www.astrookul.com

http://www.astronomidiyari.com

https://www.nasa.gov/audience/foreducators/index.html

https://www.facebook.com/populerastronomi/

Güneş Dizgesinde gezegenlerin herhangi bir tarihteki konumlarını,  zamana uygun yörüngelerinde dolanmalarını  gösteren uygulamalara iki örnek aşağıdaki linklerde. Sizler de farklı web sayfalarında farklı animasyonlar bulabilirsiniz.

www.theplanetstoday.com

theskylive.com/#solarsystemconfiguration

Çıplak göz ile görebileceğimiz gezegenlerin  Eylül  ayı içinde konumları ve gözlenebilirliklerini  inceleyelim şimdi de ;

MERKÜR ,  VENÜS  VE  MARS 

Bu üç  karasal-kayasal  gezegen Eylül ayı süresince Güneş’ e  açısal olarak yakın görünümde olacaklar. Ayın ilk günlerinde Güneş ile hemen hemen aynı hizada iken ayın son gününde MERKÜR  Güneş’in doğusunda 17 derece ,  VENÜS   Güneş’in doğusunda 12 derece , MARS ise  Güneş’in batısında 8 derece açısal uzaklıkta olacaklardır.  Bu durumda, Eylül ayı süresince de bu gezegenleri gözleyemeyeceğiz demektir.  Ayın son günlerinde Güneş tam battığında  Merkür ve Venüs  Batı  yönümüzde ufkumuza çok yakın olacaklardır.

JÜPİTER   ve  SATÜRN : 

 Küçük bir teleskop ile gökyüzüne bakıyorsanız görebileceğimiz üç görkemli gökcismi vardır. Ay, Jüpiter ve Satürn.  Jüpiter ve Satürn  aylardır bize çok güzel pozlar veriyor ve gökyüzümüzü süslüyorlar.

Eylül ayı süresince  Jüpiter  YILANCI takımyıldızı içinde,  Satürn ise  YAY  takımyıldızı sınırları içinde konumlarını fazla değiştirmeyecekler.  Ayın ilk günü Güneş’in doğusunda Jüpiter  95 derece, Satürn ise  125 derece açısal uzaklıkta olacaklar. Yani Satürn Jüpiter’den 30 derece daha doğu tarafta demektir. Eylül ayı sonunda ise  Güneş’in gökküresi üzerindeki doğuya doğru yerdeğiştirmesi sonucu bu açısal uzaklıklar azalacak, Jüpiter  68 derece, Satürn 94 derece uzaklıkta olacaktır.  Her iki gezegen de Güneş battığında Güney yönümüzde görülecektir.  AKREP takımyıldızının en parlak yıldızı olan kırmızı üst dev yıldız Antares ile komşulukları sürecektir.

Ayrıca bu görsel şölene,  bu üçlünün arasından,  Samanyolu Gökadamızın merkez doğrultusunda çok sayıdaki  derin uzay cismi de katılacaktır. Büyük kentlerde ışık kirliliği-gökparlaklığı nedeniyle görülemeyen Samanyolu   güzelliği ile görüntüyü tamamlayacaktır.  Bunun için ne gerekir hepimiz biliyoruz artık.  Gökyüzümüzü de aydınlatan  kentlerin, yerleşim yerlerinin kirliliklerinden uzak, temiz, karanlık ve güvenli  bir yere gitmek.  Seçim  sizin…

 GÜNLERE GÖRE  GÖKOLAYLARI

ÇYG  :  Açısal olarak Çok Yakın Görünümde ,      

YG   :  Açısal olarak Yakın Görünümde

05 – 06  Eylül  :    AY,  Jüpiter ile   YG

06 Eylül  :    AY,  İLKDÖRDÜN evresinde

08  Eylül  :    AY,  Satürn ile  ÇYG

13  Eylül  :   AY,  Enöte ( YER’e en uzak )   konumunda  :   406 377 km

14 Eylül  :    AY,  DOLUNAY  evresinde

20  Eylül  :    AY,  Aldebaran  (BOGA  tky.nın en parlak yıldızı  Alfa Tau )  ile  ÇYG

22  Eylül  :    AY,  SONDÖRDÜN evresinde

23  Eylül  :    SONBAHAR ILIMI  –  EKİNOKS  (Gece – Gündüz sürelerinin eşitliği)

24  Eylül  :    AY,  Pollux  (İKİZLER   tky.nın ikinci parlak yıldızı  Beta  Gem )  ile  YG

26  Eylül  :    AY,  Regulus  (ASLAN  tky.nın en parlak yıldızı  Alfa Leo)  ile  YG

28  Eylül  :    AY,  YENİAY evresinde

28  Eylül  :  AY,   Enberi ( YER’e en yakın ) konumunda  :   357 802 km

29  Eylül  :    AY,  Başakçı  (BAŞAK  tky.nın en parlak yıldızı  Alfa Vir ), Merkür ve Venüs  ile  YG..  (Gün batımında ufka çok yakın)

 Gökyüzünüz açık olsun, iyi gözlemler…