29 Ekim Cumhuriyet Bayramımız
kutlu 0lsun…
———
DÜNYA UZAY HAFTASI (04 – 10 Ekim )
1999’da Birleşmiş Milletler tarafından kabul edilen ” Dünya Uzay Haftası “
4 Ekim 1957 : SSCB tarafından ilk yapay uydu SPUTNIK 1‘in uzaya fırlatılış tarihi 10 Ekim 1967 : “Ay ve Gök Cisimleri Dahil Uzayın Keşfi ve Kullanımı için Devletlerin Faaliyetlerini Düzenleyen İlkeler Antlaşması ” ( Uzay Antlaşması )‘nın yürürlüğe girmesi.
Bu iki önemli tarih başlangıç ve bitiş tarihi olarak seçilmiştir.
Birçok okul, topluluk, kurum bu hafta içinde gökbilim ve uzay konulu farkındalık yaratacak etkinlikler düzenlemektedir.
AstroBilgi ekibi olarak bu hafta içinde İzmir’de Öğretmen seminerindeyiz.
04-06 Ekim günlerinde İzmir Karşıyaka Cihat Kora Anadolu Lisesi ev sahipliğinde Öğretmen seminerlerinin 7.si gerçekleşecek.
EKİM AYINDA
GÜNEŞ :
GÜNEŞ’imiz EKİM ayı süresince BAŞAK takımyıldızı sınırları içersinde görülecektir. Ekim ayının son günü TERAZİ takımyıldızı sınırlarını geçecektir.
GÜNEŞ’in doğma ve batma konumu bu ay içersinde değişimini sürdürecektir. Bu ayın ilk günlerinde Coğrafya Yönleri olarak bildiğimiz Tam Doğu ve Tam Batı noktalarından güneye doğru 03 derece iken ayın son gününde ise Güneye doğru 18 derece uzaktaki bir konumdan doğup batacaktır. Bu açı Aralık ayının 21’ine kadar her geçen gün artacaktır.
Doğma ve batma saatleri her gözlem yerinde farklı olur. Bu zamanlara etki edenler, tarih yani Güneş’in dikaçıklığı ve gözlem yerinin enlemidir. Ülkenin tamamında aynı saat dilimi ve ortak bir zaman-saat kullanılır. Güneş, doğudaki bir gözlem yerinde batıdaki bir gözlem yerine göre daha erken doğar ve batar. Bu fark, iki gözlem yeri arasındaki coğrafya boylamları farkına denk zaman farkı kadardır.
Güneş’imi
z yıllık görünür hareketi sırasında güneye doğru yer değiştirmesini sürdürecektir. EKİM ayı süresince Ankara’da 12:38 ile 12:32 saatleri arasında öğlen çemberinden geçecektir. Diğer kentlerin Ankara’ya göre boylam farklarına uygun olarak, Ankara’nın doğusundaki kentlerde daha erken, batısındaki kentlerde ise daha geç geçecektir.
( Örneğin Ankara’nın Coğrafya Boylamı yaklaşık 32.8 derece doğu, İzmir’in ise 27.1 derece doğu boylamı, buna göre aralarındaki boylam farkı yaklaşık 5.6 derece olur. Her bir derece Güneş’in hareketine uygun olarak 4 zaman dakikasına denk gelir. Buna göre 5.6 x 4 = 22.4 dakika eder. Öyleyse Güneş, 1 EKİM günü Ankara Öğlen çemberinden saat 12:38 te geçecek ise, İzmir öğlen çemberinden yaklaşık 22.4 dakika sonra yanı yaklaşık 13:01 de geçecek demektir. Ankara’dan daha doğudaki iller için hesap yapılırken boylam farkına denk zaman değeri çıkartılır. Bu ayrıntıyı da unutmayalım…)
Yine Ankara’da, tam bu geçişler sırasında yani tam öğlen zamanında ufuktan yüksekliği EKİM ayı süresince ayın ilk günlerinde 47 derece iken son günlerinde 36 dereceye kadar azalacaktır. Bunun anlamı her geçen gün Güneş ışınları daha eğik gelecek, daha az ısınacağız demektir.
Ekim ayı içinde gündüz süresinin uzunlukları da azalmasını sürdürecektir. Ayın ilk günü yaklaşık olarak 11 sa 47 dk olan gündüz süresi ayın son gününde 10 sa 32 da olacaktir. Gündüz Süresi her geçen gün kısalmasını sürdürüyor. Yani Güneş ışınlarından yararlanma süremiz de azalıyor artık. Hepimizin bildiği gibi gündüz süresinin kısalması 21 Aralık gününe kadar devam edecektir.
( Burada unutulmaması gereken özellik ; Türkiye’mizin doğusu ile batısı arasındaki doğma-batma saatleri farkı yaklaşık 1 saat civarındadır, ancak enlemler arasındaki küçük zaman farkları dikkate alınmadığında gündüz süresi ülkemizin heryerinde yaklaşık aynı uzunlukta olur.)
Türkiye’mizin doğusundan VAN, ortasından ANKARA ve batısından da İZMİR kentleri için EKİM ayının ilk, orta ve son günlerinde Güneş ile ilgili zamanlar ; öğlen-meridyenden geçiş zamanı, geçiş yüksekliği ve YER’e uzaklığı aşağıdaki çizelgede verilmiştir. Değerleri karşılaştırarak yukarıda metin olarak verilen bilgileri irdelemenizi öneririm.
Güneş’i sürekli gözleyen SOHO gözlem uydusu , özel donanımı ile Güneş’i örterek güçlü ışıklarından korunur ve etrafındaki atmosferin üst katmanı olan KORONA – TAÇ Katmanı’nda oluşan olayların görüntülerini kaydeder. Yandaki hareketli görüntüde, ortadaki beyaz çizgili çember özel olarak kapatılmış Güneş’in konumunu, büyüklüğünü gösterir. Çekilen görüntülerde Jüpiter gezegeni ve Güneş’e çok yakın geçtiği için dağılan bir kuyruklu yıldızı göstermektedir.
——————————————————————————
AY
AY, Ekim ayı süresince elips şeklindeki yörüngesinde dolanırken yörüngesinin enberi ve enöte noktalarından geçiş tarihleri ile bu tarihlerdeki AY- YER uzaklıkları aşağıdaki gibidir. ;
10 EKİM : AY, Enöte ( YER’e en uzak ) konumunda : 405 899 km
26 EKİM : AY, Enberi ( YER’e en yakın ) konumunda : 361 311 km
Biraz ek BİLGİ :
Şimdi yukarıdaki verilere bakıp “ 26 Ekim’de en yakın konumda, 10 Ekim’de en uzak konumda ” ne anlama geliyor ? “ diyebilirsiniz. Hemen belirteyim. AY, Yerküre etrafındaki yörüngesini bir yılda yaklaşık 13.4 kez dolanır. Yani, bir yılda 13 kez tam dolanır, 14. turu atarken yıl biter.
İşte bu turların herbirinde tamamladığı yörüngeler birbirinden farklıdır. Bu yörüngelerin büyük eksenleri döner, bunun yanısıra yörünge üzerindeki özel noktalar düzenli bir şekilde kayar, yerdeğiştirir.
Her bir yörüngenin ya da her turun en yakın ve en uzak konumdaki uzaklıkları da sürekli değişir.
Aşağıdaki grafikte bu değişime örnek verilmiştir. AY’ın bir yıl içindeki günlere göre uzaklığı noktalanmıştır. En uzak olduğu noktadaki uzaklık değişimi yaklaşık 2-3 bin km olmasına karşın, en yakın olduğu noktanın uzaklık değişiminin ise yaklaşık 13 bin km civarında olduğu görülür.
Yörünge elipstir, ancak bu elips yörüngenin dışmerkezliği ( basıklığı) da değişmektedir. İşte bu değişmeler arasında bizim görebildiğimiz sadece uzaklıktaki değişimdir. Uzaklığı değişince, görünen büyüklüğü de değişir. Bunlar da bir düzen içinde olur.
Bu değişimlerin nedenleri ve nasılları gökbilimciler tarafından çok iyi bilinmektedir. Düşünün, onlarca yıl sonraki tutulmaların nerede, nasıl ve hangi saniyelerde gözlenebileceğini bu bilgileri kullanarak hesaplayabiliyoruz.
Ay ve Yer ikilisinin hareketleri ile ilgili çok güzel videoları NASA sayfalarında izleyebilirsiniz. https://svs.gsfc.nasa.gov/4537
————————————————————————
AY’ın EVRELERİ :
Ay’ın Yer etrafındaki yörüngesinde dolanmasının sonucu olarak, Güneş – Yer – AY açısı sürekli değişir ve farklı tarihlerde YER den AY’a bakıldığında AY’ın Güneş tarafından aydınlatılmış olan olan yarısının YER’den farklı biçimlerde görünmesi AY’ın EVRELERİ’ni oluşturur.
AY kendi ekseni etrafında 27,32 günde bir kez döner. Bu dönme sırasında Güneş ışınları tıpkı Dünya üzerinde Gece-Gündüz olayı olduğu gibi AY’ın yarısını aydınlatır, diğer yarısı karanlıkta kalır. Dönme nedeniyle de aydınlık kısımları gündüzü yaşar, karanlık kısımları da geceyi. Dönme süresi 27,32 gün ancak AY yüzeyindeki aydınlığı doğuran Güneş olduğuna göre , Güneş’le kavuşum süresi olan yaklaşık 29.5 gün dikkate alındığında ; AY yüzeyinde yaşıyorsanız yaklaşık 15 gün gündüz, 15 gün gece olacak demektir. Buradan anlaşılacağı gibi AY bir yarısı hep karanlık olmaz. AY’ın sürekli olarak bir “Karanlık Yüzü” yoktur. Her tarafı dönme sonucu Güneş ışığı alır.
İlkdördün : 05 Ekim Dolunay : 14 Ekim
Sondördün : 21 Ekim Yeniay : 28 Ekim
AY, Yer etrafındaki yörüngesinde dolanırken, gökyüzünde hergün GÜNEŞ’ten açısal olarak yaklaşık 13 derece doğuya doğru uzaklaşır ve bunun sonucu olarak aynı gözlem yerinde hergün bir önceki güne göre yaklaşık 45-50 dakika daha geç doğar.
AY’ın evrelerine bakarak doğma batma zamanlarını tahmin edebilirsiniz.
YENİAY evresinde ; Güneş ile hemen hemen aynı doğrultuda olacakları için aynı saatte doğar ve batarlar. Bu evrede iken bize dönük olan yüzü karanlık olacağı için ve ayrıca Güneş ışınları etkisi ile görülemez. Güneş Tutulmaları bu evre sırasında oluşur.
İLKDÖRDÜN evresinde : GÜNEŞ öğlen çemberimizde iken, doğu ufkumuzdan AY doğar, GÜNEŞ battığında ise AY Güney yönümüzde Öğlen Çemberimizde görülür. Gece yarısı olduğunda AY batar.
DOLUNAY evresinde : Yerdeki gözlemciye göre GÜNEŞ ile ters-karşı tarafıta yeralır. GÜNEŞ batarken doğar, bütün gece gökyüzünü aydınlatır, GÜNEŞ doğarken AY batar. AY Tutulmaları bu evre sırasında oluşur.
SONDÖRDÜN evresinde : Gece yarısı olduğunda doğar, sabah GÜNEŞ doğarken AY güneyde en yüksek konumunda olur. Öğlen olduğunda ise günortasında AY batar.
Bunları biliyor muydunuz ?
AY yüzeyinde, Dünya’ya bakan tarafta oturuyor olsaydınız ;
- DÜNYA’mız gökyüzünde hep aynı yerde duruyor olacaktı..
- Dünya’mıza baktığınızda, AY’ın dünyada oturanlara gösterdiği gibi Dünya’mızın da evreler gösterdiğini de görecektiniz.
GEZEGENLERİN GÖZLENEBİLİRLİĞİ
Bilgi Notu :
Tutulum düzlemine yakın olan ve ZODYAK Kuşağı içinde dolanan Gezegenler ve AY, Güneş’in Doğu tarafında olması durumunda, Güneş battıktan hemen sonra Batı gökyüzünde görünürler. Güneş’in Batı tarafında olanlar ise, Güneş sabah doğmadan önce doğarlar. Bu gökcisimleri Güneş’e açısal olarak ne kadar uzak olurlarsa o denli fazla süre gözlenebilirler.
Yukarıdaki görüntüde Güneş ve Gezegenlerin boyutları (çapları) orantılıdır. Birbirleri ile karşılaştırılabilir. Ancak Uzaklıkları ölçekli değildir. Sadece Güneş’e uzaklık sırasındadırlar.
Gezegenlerin Güneş Sistemi içindeki konumları, uzaklıkları, görünümleri gibi bir çok özelliği, tarih değiştirerek görebileceğiniz bazı web sayfalarının adresleri aşağıda. İstediğiniz tarihteki konumlarını, dünyamıza ya da Güneş’e uzaklıklarını görebileceğiniz birkaç örnek. Buna benzer örnekleri sizler de internette bulabilirsiniz.
http://www.astronoo.com/en/articles/positions-of-the-planets.html
https://in-the-sky.org/solarsystem.php
https://www.timeanddate.com/astronomy/planets/distance
Başka bilgiler de istiyorsanız ;
http://www.astronomidiyari.com
https://www.nasa.gov/audience/foreducators/index.html
https://www.facebook.com/populerastronomi/
Güneş Dizgesinde gezegenlerin herhangi bir tarihteki konumlarını, zamana uygun yörüngelerinde dolanmalarını gösteren uygulamalara iki örnek aşağıdaki linklerde. Sizler de farklı web sayfalarında farklı animasyonlar bulabilirsiniz.
www.theplanetstoday.com
theskylive.com/#solarsystemconfiguration
Çıplak göz ile görebileceğimiz gezegenlerin Ekim ayı içinde konumları ve gözlenebilirliklerini inceleyelim şimdi de ;
MERKÜR , VENÜS VE MARS
Bu üç karasal-kayasal gezegen Ekim ayı süresince de Güneş’ e açısal olarak yakın görünümde olacaklar. Ayın ilk günlerinde MERKÜR Güneş’in doğusunda 17 derece , VENÜS Güneş’in doğusunda 12 derece , MARS ise Güneş’in batısında 8 derece açısal uzaklıkta olacaklardır. İlerleyen günlerde MERKÜR ve VENÜS Güneş’in doğusuna doğru açısal olarak biraz daha uzaklaşacaklar, ayın son günü MERKÜR ve VENÜS , her ikisi de Güneş’in doğusunda 19 derece açısal uzaklıkta olacaklar. 19 derece uzakta olmalarına karşın, Güneş battığında batı ufkumuzun 6-8 derece yukarısında olacaklar ve bu durumda, Ekim ayı süresince de bu gezegenleri gözleyemeyeceğiz demektir. Ayın son günü bu iki gezegen birbirlerine çok yakın görünümde olacaklar. MARS , bu ay süresince BAŞAK takımyıldızında bulunurken, MERKÜR, 10 Ekim‘de, VENÜS ise 15 Ekim‘de TERAZİ takımyıldızına geçecekler.
Kızıl gezegen MARS bu ay içinde de doğuya doğru hareketini sürdürecek, ancak Güneş’in doğuya doğru hareketi daha hızlı olduğu için açısal olarak Güneş’ten uzaklaşmış olacaktır. Ayın son günü Güneş’in batısında 18 derece açısal uzaklıkta olacaktır. Sabahları Güneş doğmadan az önce doğu ufkumuzda görünecektir. Her geçen gün biraz daha erken doğacak ve 1.8 kadir parlaklığı ile yaklaşık bir saat kadar ufka yakın gözlenebilecektir.
JÜPİTER ve 
SATÜRN :
Küçük bir teleskop ile gökyüzüne bakıyorsanız görebileceğimiz üç görkemli gökcismi vardır. Ay, Jüpiter ve Satürn. Jüpiter ve Satürn aylardır bize çok güzel pozlar veriyor ve gökyüzümüzü süslüyorlar.
Ekim ayı süresince Jüpiter YILANCI takımyıldızı içinde, Satürn ise YAY takımyıldızı sınırları içinde konumlarını fazla değiştirmeyecekler. Ayın ilk günü Güneş’in doğusunda Jüpiter 68 derece, Satürn ise 94 derece açısal uzaklıkta olacaklar. Yani Satürn Jüpiter’den 26 derece daha doğu tarafta demektir. Ekim ayı sonunda ise Güneş’in gökküresi üzerindeki doğuya doğru yer değiştirmesi sonucu bu açısal uzaklıklar azalacak, Jüpiter 43 derece, Satürn 66 derece uzaklıkta olacaktır. Her iki gezegen de Güneş battığında Güney yönümüzde görülecektir. AKREP takımyıldızının en parlak yıldızı olan kırmızı üst dev yıldız Antares ile komşulukları sürecektir.
29 Ekim 2019, bu güzel ve coşkulu bayram gününde gökyüzünde de görkemli bir şölen – kutlama var. Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi , Antik dönemlerden beri bilinen gökyüzünün 7 gezgini Güneş, Ay, Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn Güney ufkumuzda dizilecekler. Herzaman olmayan ancak gündüz gerçekleşen bu dizilişten sonra Mars ve Güneş batınca diğerleri gökyüzümüzü süslemeyi sürdürecekler.
Ayrıca bu görsel şölene, bu üçlünün arasından, Samanyolu Gökadamızın merkez doğrultusunda çok sayıdaki derin uzay cismi de katılacaktır.
Büyük kentlerde ışık kirliliği-gökparlaklığı nedeniyle görülemeyen Samanyolu güzelliği ile görüntüyü tamamlayacaktır. Bunun için ne gerekir hepimiz biliyoruz artık. Gökyüzümüzü de aydınlatan kentlerin, yerleşim yerlerinin kirliliklerinden uzak, temiz, karanlık ve güvenli bir yere gitmek. Seçim sizin…
GÜNLERE GÖRE GÖKOLAYLARI
ÇYG : Açısal olarak Çok Yakın Görünümde ,
YG : Açısal olarak Yakın Görünümde
03 Ekim : AY, Jüpiter ile ÇYG
05 Ekim : AY, İLKDÖRDÜN evresinde
05 Ekim : AY, Satürn ile ÇYG
07/08 Ekim : DRACONİDS – EJDERHA Göktaşı Yağmuru
10 Ekim : AY, Enöte ( YER’e en uzak ) konumunda : 405 899km
14 Ekim : AY, DOLUNAY evresinde
17 Ekim : AY, Aldebaran (BOGA tky.nın en parlak yıldızı Alfa Tau ) ile YG
21 Ekim : AY, SONDÖRDÜN evresinde
21-22 Ekim : ORIONIDS – AVCI Göktaşı Yağmuru
24 Ekim : AY, Regulus (ASLAN tky.nın en parlak yıldızı Alfa Leo) ile YG
26 Ekim : AY, Enberi ( YER’e en yakın ) konumunda : 361 311 km
28 Ekim : AY, YENİAY evresinde
29 Ekim 2019 : Cumhuriyetimizin 96. kuruluş yıldönümü, Cumhuriyet Bayramı
30 Ekim : AY, Merkür ve Venüs ÇYG
31 Ekim : Hilal şeklindeki AY ve Jüpiter ÇYG
Gökyüzünüz açık olsun, iyi gözlemler…
GÖKTAŞI YAĞMURLARI :
Ekim ayı içersinde iki ayrı göktaşı yağmuru gerçekleşiyor. Göktaşı Yağmurlarında bilinmesi gereken bir durum sözkonusudur.; belirtilen tarihler, gözlenmesi olası göktaşı sayısının en fazla-maksimum olduğu günlerdir. Bu tarihlerden yaklaşık 1-2 hafta önce ve sonra da göktaşı kaymaları gözlenir. Ancak sayıları az olur ve verilen tarihler yaklaştıkça sayılar artar, en fazla sayı verilen tarihlerde olur.
DRACONIDS (EJDERHA) – GIACOBINIDS GÖKTAŞI YAĞMURU
7-8 Ekim günlerinde maksimum sayıya ulaşması beklenen DRACONIDS – EJDERHA Göktaşı Yağmuru, dünyamızın 21P Giacobini-Zinner kuyrukluyıldızının kalıntılarının bulunduğu yörüngesinden geçerken gerçekleşecek.
Ejderha takımyıldızının, ejderhanın başının bulunduğu bölgeye doğru bakılması yeterli olacaktır. Ancak gece yarısında ufka yakın olması da olumsuz bir etkendir. Akşamın ilk saatlerinden itibaren Kuzeybatı ufkumuzda gözlenebilir. İlkdördün evresi sonrasındaki AY ışığı gökparlaklığını arttıracağı için sönük göktaşı izleri görülemez olacaktır. 
Michel Giacobini (Fr.) tarafından Aralık 1900 de keşfedilen kuyrukluyıldızı 1913 yılında da Ernst Zinner( Alman) tarafından gözlenmiş. Yörünge düzlemi Tutulum ile 32 derecelik açı yapan kuyrukluyıldızın yörünge dönemi 6,54 yıl ( 2417 gün) dür. Kuyruklu yıldız geçen sene Güneş’i ve Dünyamızı ziyaret etti. Güneş’e en yakın konumu : Günberi uzaklığı : 1.013 AB (Astronomik Birim ), Yer’e en yakın konumu : Enberi uzaklığı : 0,39 AB oldu. Yandaki fotoğraf usta astrofotoğrafçı Uğur İKİZLER arkadaşımız tarafından Yer’e en yakın olduğu tarihte (11 Eylül 2018) çekilmiştir.
ORIONIDS ( AVCI ) GÖKTAŞI YAĞMURU
Ekim 20-21 günlerinde ORİONİDS – AVCI Göktaşı Yağmuru meydana gelecek. Saatte en fazla 20 civarında göktaşı kayması gözlenebilecek. Ancak, ilerleyen saatlerde Sondördün-Yeniay arasındaki Ay’ın etkisi olacak. Gece yarısından sonra ışık kirliliğinin olmadığı karanlık bir ortamda özellikle Ay doğmadan önce belki çok parlak göktaşları gözlenebilecek. Doğu yönünde Avcı takımyıldızının üst taraflarına doğru bakmak yeterli.
Avcı Göktaşı Yağmuru, Dünya’mız her yıl bu tarihlerde, 75 yıl yörünge dönemi olan Halley kuyruklu yıldızının 1985-1986 geçişi sırasında yörüngesinde bıraktığı tozlar içinden geçerken oluşmaktadır. Her geçen yıl sayılarının azalıyor olması da sözkonusudur.
