Bilim dünyası manyetik kutbun (MK) tarihte belirli bir yerde durmadığını sürekli dolaştığını ortaya koymuştu. Şu sıralarda yine bu kez hızlı olarak yer değiştiriyor. 1990 ve 2005 yılları arasında yılda 0-15 km hızla yer değiştirirken daha sonra ivmelenerek yılda 50-60 km hıza ulaştı. Tüm bu değişimler yer yörüngesine yerleştirilen ESA’nın Swarm uydularından gelen veriler ışığında saptandı. Bu uydular yerin manyetik alan şiddetini, yönünü ve değişimini büyük duyarlılıkla ölçüyordu.
Dünyamızın manyetik alanının iki boyutlu gösterimi. Coğrafik kutuplarla manyetik kutuplar arasındaki farka dikkat çekiyorlar.
Coğrafik kutbun sabit olduğunu biliyorsunuz ama manyetik kutup ilk kez 1831 yılında ölçüldü ve o yıllarda Kanada’nın kuzeyinde iken Sibirya’ya doğru yol aldığı saptanmıştı. Sürekli olarak bu yer değiştirme ile yerin manyetik modelinin güncellenmesi gerekir çünkü gemilerin ve diğer aygıtların kullandığı navigasyon sistemleri için çok önemlidir. Son yıllarda kutbun çok hızlı yer değiştirmesi güncellemelerinde sıklıkla yapılmasına neden oldu.
Manyetik kuzey kutbunun son 120 yıldaki hareketi görülüyor. Yıllara dikkat edilirse son zamanlarda bu hareketin hızının arttığı görülür.
Yer’in merkezinde demir ve nikelden oluşan katı bir çekirdek vardır. Bu çekirdeği saran sıvı demir çekirdek vardır, işte bu manyetik alanımızın nedeni burasıdır. Aşırı sıcak sıvı demir okyanusu yer ekseni çevresinde döndüğü için elektrik akımları üretir ki o da manyetik alanı meydana getirir. Manyetik kutbun neden yer değiştirdiğini anladığım kadar (unutmayın bu konu benim alanım değil) pek açıklanamamış. İleri sürülen modellerden biri bu sıvı çekirdek Kanada ve Sibirya’da mantonun içine girerek bir ilmek (loop) meydana getirmiş, bazen biri zayıflıyor bazen de diğeri. Son zamanlarda Kanada’nın altındaki ilmeğin şiddeti azaldığı için diğeri galip gelmiş ve manyetik kutup Sibirya’ya doğru yol alıyor.
Manyetik alanın nedeni yerin merkezindeki katı çekirdeği saran sıvı demir çekirdektir. Diğer yandan manyetosferin ne denli büyük bir hacme sahip olduğu da görülüyor.
Manyetik alan dünyamız ve üstünde yaşayan bizler için çok önemli. Dünyamızı çepeçevre saran manyetik alanımız yerden yüz binlerce kilometre uzağa kadar uzanır. Bilim dünyasında buna manyetosfer diyoruz. İşte oluşan bu manyetosfer güneşten ve evrenden gelen zararlı ışınların yönlerini değiştirerek atmosfere girmelerini önler. Fakat bu hapsedici alandan kaçan güneş maddesi ve enerji alan çizgilerini takip ederek kutup yörelerinde o meşhur ışımaya neden olurlar.
Güneş rüzgârı ile gelen parçacıkları manyetosfer yön değiştirir, sol üstte görüldüğü gibi. Sarı renkle görülen parçacıklar ise manyetik kutuplara doğru yol alırlar ve kutup ışıklarını oluştururlar. Manyetosfer yüz binlerce kilometre büyüklüktedir.
Son olarak güney ve kuzey manyetik kutupların yer değiştirdiğini de biliyoruz. Bu yer değiştirme tarih boyunca ortalama (yaklaşık) her 450 000 yılda bir gerçekleşir. Son yer değiştirme 780 000 yıl önce gerçekleşti ve o nedenle bilim dünyası bugünlerde olayın tekrarlanmasını bekliyor.
Sevgilerimle…
