2018 EYLÜL AYINDA GÖKYÜZÜ

EYLÜL  AYINDA

GÜNEŞ :

GÜNEŞ’imiz Eylül ayının  ilk yarısında  ASLAN  takımyıldızı sınırları içinde bulunacaktır. 16  Eylül’ta  komşu BAŞAK  takımyıldızı sınırları içine geçecek ve ay sonuna kadar   bu takımyıldız sınırları içinde görülecektir.

GÜNEŞ’in doğma ve batması bu ay içinde biraz daha değişecektir. Bu ayın ilk günlerinde  Coğrafya Yönleri olarak bildiğimiz Tam Doğu  ve  Tam Batı  noktalarından kuzeye doğru 11 derece iken ayın 23  ünde  EKİNOKS  gününde Tam Doğu noktasından doğup, Tam Batı noktasından batacaktiır.

Ayın son günlerinde  ise   artık güneye doğru 4 derece uzaktaki  bir konumdan    doğup batacaktır.   Bu açı  her geçen gün artacaktır.

Doğma ve batma saatleri her gözlem yerinde farklı olur. Bu zamanlara etki edenler,   o tarihteki Güneş’in dikaçıklığı ve gözlem yerinin enlemidir.  Ülkenin tamamında aynı saat dilimi ve ortak bir zaman-saat kullanılır.  Güneş, doğudaki bir gözlem yerinde batıdaki bir gözlem yerine göre  daha erken doğar ve batar. Bu fark, iki gözlem yeri arasındaki coğrafya boylamları farkına denk zaman farkı kadardır.

Güneş’imiz yıllık görünür hareketi sırasında  güneye doğru  yerdeğiştirmesini sürdürecektir. Eylül ayı süresince Ankara’da 12:48  ile  12:38 saatleri arasında öğlen çemberinden geçecektir.  Diğer kentlerin Ankara’ya göre boylam farklarına uygun olarak,  doğusundaki kentlerde daha erken, batıdaki kentlerde ise daha geç geçecektir.   ( Örneğin   Ankara’nın Coğrafya Boylamı yaklaşık  32.8 derece doğu,  İzmir’in ise  27.1 derece doğu boylamı, buna göre aralarındaki boylam farkı  yaklaşık 5.6 derece olur.  Her bir derece Güneş’in hareketine uygun olarak 4 zaman dakikasına denk gelir. Buna göre 5.6 x 4 = 22.4 dakika eder.  Öyleyse Güneş, 1 Eylül günü Ankara Öğlen çemberinden saat 12:48  te geçecek ise, İzmir öğlen çemberinden yaklaşık 22.4 dakika sonra  yanı  yaklaşık 13:11  de geçecek demektir. Daha doğudaki iller için hesap yapılırken boylam farkına denk zaman değeri çıkartılır. Bu ayrıntıyı da unutmayalım…) 

Tam bu geçişler sırasında yani tam öğlen zamanında  ufuktan yüksekliği Eylül ayı süresince  yaklaşık 60-47 dereceler  arasında olacaktır

Eylül ayı içinde gündüz süresinin uzunlukları da   azalmasını  sürdürecektir.  Ayın ilk günü yaklaşık olarak 13sa 03dk olan gündüz süresi  ayın son gününde  11 sa 50 dk  olacaktir.  Yani artık  Gündüz Süresi   her geçen gün kısalmayı sürdürüyor. ( Bu süre kısalması   21 Aralık  gününe kadar sürecek,  bunu zaten biliyoruz.  .)

( Burada unutulmaması gereken özellik ; Türkiye’mizin doğusu ile batısı arasındaki doğma-batma saatleri arasındaki fark yaklaşık 1 saat civarındadır, ancak  enlemler arasındaki  küçük zaman farkları dikkate alınmadığında gündüz süresi ülkemizin heryerinde yaklaşık aynı uzunlukta olur.)

Türkiye’mizin doğusundan VAN, ortasından ANKARA ve batısından da İZMİR  kentleri için AĞUSTOS  ayının ilk, orta ve son günlerinde Güneş ile ilgili zamanlar ;  öğlen-meridyenden geçiş zamanı, yüksekliği ve uzaklığı aşağıdaki çizelgede verilmiştir. Değerleri karşılaştırarak yukarıda metin olarak verilen bilgileri irdelemenizi öneririm.

——————————————————————————————————

EKİNOKS   –   ILIM

SONBAHAR EKİNOKSU –  SONBAHAR ILIMI     

23  Eylül  2018     04:54 ( TBZ : Türkiye Bölge Zamanı )

Latince  Aequus ( equal , eşit )   ve  nox ( night, gece )  sözcüklerinden türetilmiş ingilizce Equinox  sözcüğünün Türkçe’deki karşılığı   ILIM olarak kullanılmaktadır.

GÜNEŞ’imizin  bir yıl boyunca gökyüzündeki hareketi sırasında  Tutulum Çemberi üzerinde hareket ettiğini biliyoruz. ( Başka bir deyiş ile :  Güneş’in  bir yıl bpyunca gökyüzünde  dolandığı  çembere  TUTULUM diyoruz.)  Tutulum ile GÖK Eşleği iki noktada kesişir. Bu kesim noktalarına  Ekinox – ILIM  noktaları adı verilir.  Güneş’imiz  İlkbahar- ve Sonbahar noktaları olarak bildiğimiz bu noktalara geldiğinde İlkbahar ve sonbahar mevsimleri başlıyor kabul edilir. ( Yerkürenin dönme ekseninin yaptığı  PRESESYON hareketi nedeniyle  bu noktaların yeri  çok yavaş ta olsa değişir ve Güneş’in bu noktalara geldiği tarihlerde uzun zaman  sonra değişir. ) 

Güneş tam bu noktalarda iken  konum olarak Gök Eşleği üzerinde olur, gökeşleğine uzaklık ölçüsü olan dikaçıklığı  sıfır derecedir. Tam bu tarihlerde Gündüz ve Gece süreleri  eşit (12 saat) olur.

Bu son cümle tam olarak doğru değildir. Neden mi ?   Okumaya devam…..

Astronomide özellike gökcisimlerinin  kütleçekimi ya da hareketleri sözkonusu olduğunda hesaplamalarda gökcisminin kütle merkezi esas alınır.

Tüm  kütle  merkezdeymiş  gibi  Merkezdeki kütleçekimi  ve merkez noktasının hareketi  esas alınır.

Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi,  Güneş’imiz için de aynı durum geçerlidir. Doğma  ya da batma hesaplarında  Güneş merkezinin ufkun üstüne çıkması ya da altına inmesi dikkate alınarak hesaplanır.

Halbuki Güneş bize yakın bize çok yakın  bir yıldızdır ve gökyüzünde küçük bir daire şeklinde görürüz. Bu dairenin merkezi battığında henüz üst kenarı batmamıştır ve gündüz yani günışığı sürmektedir.  Ya da Güneş’in merkezi doğmadan (ufkun üzerine çıkmadan) dairenin üst kenarı doğar,  hesaplarla verilen saatten daha erken güneş ışığı  görürüz. Hesaplar  “Güneş Battı”  derken biz hala üst kenarını görürüz. Güneş doğması sırasında,  hesaplara göre Güneş doğmadan önce üst kenarı görünür. Bu iki durum sonrasında gündüz süresi yani güneşlilik süresi  hesaplanandan daha uzun olur.

Ekinox  tanımındaki gece – gündüz eşitliğine etki eden bir başka olay da  atmosferimizin kırıcı etkisidir.  Atmosfere giren bir ışık, değişik katmanlardan geçerken kırılmaya uğrar. Bu kırılmalar sonucunda gelen ışığın doğrultusu değişir ve yeryüzündeki gözlemci olarak gökcisimlerini gerçek konumlarında değil biraz daha yüksekte görürüz. Bu fark çok küçüktür. Ancak,  hesaplamalarda gözönüne alınır. Gözlem sırasında gördüğümüz cismin gerçek konumu ufka biraz daha yakın olur. Bu etki tam başucumuzda sıfırdır, ufuk çizgisine yaklaştıkça en büyük değerini alır.  Bunun anlamı şudur.   Bir nokta ışık kaynağı battığında, bu kırılmalar nedeniyle biz onu hala ufkun üstünde görürüz. Hala ışığı bize gelir. Bu olay hem doğma hem de batma sırasında da gerçekleşir.

Bunu Güneş için ifade edersek,  kırılma nedeniyle Güneş’imiz battığında  hala ufkun biraz üzerinde görünür. Bu süre çok kısadır. Ama yine de gündüz süresinin biraz uzun olmasına neden olur. Hesaplara bu etkinin katılması gerekir.

Bu durumda, “ EKİNOX   tarihinde Güneş Merkezinin doğma ve batması ile 12 saat gündüz, 12 saat gece  olur”  deniyorsa da aslında  doğrusu  bu iki etki nedeniyle  gündüz süresi  12 saatten biraz fazladır ve gece süresinden daha uzun olur. 

Sonbahar  Ekinoks tarihinden yaklaşık 3 gün sonra,  Güneş ışığının görünme  süresi  anlamında   gündüz-gece  ( GÜN  –  TÜN eşitliği ) eşitliği gerçekleşir.

——————————————————————————

 AY 

 AY,  Eylül ayı süresince elips şeklindeki yörüngesinde dolanırken  ;

08  EYLÜL  :  AY,   Enberi ( YER’e en yakın ) konumunda  :   361 351 km

20  EYLÜL  :   AY,  Enöte ( YER’e en uzak )   konumunda  :   404 876 km

Biraz ek BİLGİ :

 Şimdi yukarıdaki verilere bakıp “  08 Eylül’ta en yakın konumda, 20 Eylül’taki en uzak konmda ” ne anlama geliyor ?  “  diyebilirsiniz.   Hemen belirteyim.  AY, Yerküre etrafındaki yörüngesini  bir  yılda 13.4 kez dolanır.  Yani, bir yılda  13 kez tam dolanır,  14. turu atarken yıl biter.  

İşte bu turların herbirinde tamamladığı yörüngeler  birbirinden farklıdır. Bu yörüngelerin büyük eksenleri döner, bunun yanısıra  yörünge üzerindeki özel noktalar düzenli bir şekilde kayar, yerdeğiştirir.

Her bir yörüngenin ya da her turun en yakın ve en uzak konumdaki uzaklıkları da sürekli değişir.

 Aşağıdaki grafikte bu değişime örnek verilmiştir. AY’ın bir yıl içindeki günlere göre uzaklığı noktalanmıştır.  En uzak olduğu noktadaki uzaklık değişimi  yaklaşık 2-3 bin  km  olmasına karşın, en yakın olduğu noktanın uzaklık değişiminin ise yaklaşık 13 bin km civarında olduğu görülür.

 Yörünge elipstir, ancak bu elips yörüngenin dışmerkezliği ( basıklığı) da değişmektedir.  İşte bu değişmeler arasında bizim görebildiğimiz   uzaklıktaki değişimdir.  Uzaklığı değişince,  görünen büyüklüğü de değişir.  Bunlar da bir düzen içersinde olur. 

Bu değişimlerin nedenleri ve nasılları gökbilimciler tarafından çok iyi bilinmektedir.  Düşünün,  onlarca yıl sonraki tutulmaların nerede, nasıl ve hangi saniyelerde gözlenebileceğini bu bilgileri kullanarak hesaplayabiliyoruz.

 Ay ve Yer ikilisinin hareketleri ile ilgili çok güzel videoları NASA sayfalarında izleyebilirsiniz.  https://svs.gsfc.nasa.gov/4537

 ————————————————————————

AY’ın   EVRELERİ :

Sondördün :  03  Eylül      Yeniay  :   09   Eylül

İlkdördün    :  17  Eylül     Dolunay  :  25  Eylül             

Yukarıdaki animasyonda AY’ın evrelerinin hızlandırılmış değişimi,  aşağıdaki animasyonda ise  AY’ın Yer etrafındaki yörüngesinde dolanması sırasında yaklaşıp  uzaklaşması sonucu görünür büyüklüğünün değişimi ve hep aynı yüzünün görünüyor olması  görülmektedir.

AY, Yer etrafındaki yörüngesinde dolanırken, gökyüzünde hergün GÜNEŞ’ten açısal olarak yaklaşık 13 derece   doğuya doğru uzaklaşır ve bunun sonucu olarak aynı  gözlem yerinde hergün birönceki güne göre yaklaşık 45-50 dakika daha geç  doğar.

GEZEGENLERİN GÖZLENEBİLİRLİĞİ

Bilgi Notu :

Tutulum düzlemine yakın olan, ZODYAK Kuşağı içinde dolanan Gezegenler ve AY;  Güneş’in Doğu tarafında olması durumunda, Güneş battıktan hemen sonra Batı gökyüzünde görünürler. Güneş’in Batı tarafında olanlar ise,  Güneş sabah doğmadan önce doğarlar. Bu gökcisimleri  Güneş’e  açısal olarak ne kadar uzak olurlarsa o denli  fazla süre gözlenebilirler.  

Gezegenlerin  Güneş Sistemi  içindeki konumları, uzaklıkları, görünümleri  gibi bir çok özelliği, tarih değiştirerek görebileceğiniz bazı web sayfalarının adresleri  aşağıda.  İstediğiniz tarihteki konumlarını, Dünyamıza  ya da Güneş’e uzaklıklarını görebileceğiniz birkaç örnek.  Buna benzer örnekleri  sizler  de  internette bulabilirsiniz.

http://www.astronoo.com/en/articles/positions-of-the-planets.html

https://in-the-sky.org/solarsystem.php

https://www.timeanddate.com/astronomy/planets/distance

Başka bilgiler de istiyorsanız ;

http://www.astrookul.com

http://www.astronomidiyari.com

https://www.nasa.gov/audience/foreducators/index.html

———————————

MERKÜR ; Eylül  ayının ilk günlerinde  Güneş’in yaklaşık 15 derece batısında ve  ASLAN takımyıldızı sınırları içinde görülecek olan haberci gezegen ,  her geçen gün açısal olarak Güneş’e yaklaşacak ve  18 Eylül  günü BAŞAK  takımyıldızına geçecektir.   İlerleyen günlerde  açısal olarak Güneş’ten biraz daha uzaklaşacak, ayın son günü ise Güneş’in doğu tarafında ve 5 derece açısal uzaklıkta  bulunacaktır.   Ayın ilk günlerinde Güneş doğmadan az önce kısa bir süre ufka yakın bir konumda zor da olsa görülebilecektir. Sonraki günlerde açısal olarak Güneş’e yakın olacağı için gözlenemeyecektir.

VENÜS :   Eylül  ayı süresince  BAŞAK  takımyıldızında bulunacaktır.  Ayın ilk günüGüneş’e olan açısal uzaklığı doğu tarafında 43 derece  iken  hergeçen gün azalacak, ayın son günü, 31 derece olacaktır.  Ayın son günü TERAZİ takımyıldızı sınırında iken  ileri hareketi çok yavaşlayacaktır.  Eylül ayı içinde  Güneş battıktan hemen sonra Batı ufkumuzda  “Akşam Yıldızı”  özelliğinde,  -4.5 kadir parlaklığında rahatça gözlenebilecektir. Gözlem süresi her geçen gün daha kısa olacaktır.

MARS : Ayın ik günlerinde Güneş’in Doğu  tarafında  bulunacak olan “Kızıl Gezegen”   Eylül  ayı süresince OĞLAK takımyıldızı sınırları içinde bulunacak ve Doğu yönündeki “İleri Hareket”’ini sürdürecektir. Güneşbattığında,  Güney-Doğu ufkumuzda kızıl rengi ve -2 kadir parlaklığı ile  Gece yarısından  yaklaşık 2 saat sonra batacaktır.   Her geçen gün Güneş battığında biraz daha yüksekte görünecek ve daha erken batacaktır.

JÜPİTER :  Bu ay içinde de Güneş’in doğusunda bulunacaktır. Ayın ilk günlerinde açısal olarak Güneş’e  yaklaşık 64 derece uzaklıkta iken, TERAZİ takımyıldızı içinde konumu fazla değişmemesine karşın, Güneş’in doğuya doğru daha hızlı yer değiştirmesi nedeniyle ay sonuna doğru Güneş’ten açısal olarak  yaklaşık  41 derece  uzakta olacaktır. Ayın ilk günlerinde Güneş batarken Güney-Batı ufkumuzda ve  -2.0 kadir parlaklığı ile hemen göze çarpacaktır ve 2 saatten biraz fazla süre gözlenebilecektir.  Ay sonuna doğru Güneş battığında Güney-Batı ufkumuzda, ufka biraz daha yakın konumda görünecek ve her geçen gün daha erken batacaktır.. Eylül ayı süresince Venüs gezegeni ile açısal olarak yakınlaşmasını sürdürecektir.  Parlak GALİLEO Uyduları ile güzel bir gözlem hedefi olmayı bu ay da sürdürecektir.

 SATÜRN :  Eylül   ayı   içinde  de   YAY  takımyıldızındaki  konumu fazla değişmeyecek olan  ve  “Halkaların Efendisi” de denilen bu güzel görünümlü dev gaz gezegen,  ayın ilk günlerinde Güneş’in Doğu tarafında ve 111 derece açısal uzaklıkta olacaktır. Bu tarihlerde, Güneş battığında Güney yönümüzde, öğlen çemberimize yaklaşır konumda görünecektir. İlerleyen günlerde  Güneş battığında Güney ufkumuzda biraz daha yüksekte Öğlen Çemberimizi geçiyor konumda  görülecektir.  Ayın ilk günlerinde gece yarısını geçtikten bir süre sonra batacak olan gezegen ilerleyen günlerde daha erken batmış olacaktır. Ayın son günlerinde Güneş’e olan  açısal uzaklığı  84 derece ye kadar azalacaktır.

Bu ay içinde de  gökyüzü gözlemcileri, amatörler için şölen devam edecek.  Hemen hergün, Güneş battıktan hemen sonra,   gecenin ilk yarısında gökyüzünde şenlik olacak. Merkür hariç çıplak gözle gözlenebilen gezegenlerin hepsi aynı anda gökyüzünde olacak bu saatlerde. Batıdan başlayıp doğuya doğru sıra ile gözlenebilecek.  Her geçen günde gözlem süreleri daha kısa olacaktır. Şölenin son demleri… Samanyolu Gökadamızın merkezi doğrultusundaki çok sayıdaki derin uzay cisminin bulunduğu bölge,  AKREP ve YAY takımyıldızları  ile sahnede olacaklar.

 AY , bu ay içinde,  gökyüzünde kimlerle, nerelerde dolaşacak ?

Gün Gün Gökolayları :

AY ;

01 Eylül  Spica ( alfa  Başak ) ile yakın görünümde

02 Eylül  Aldebaran ( alfa Boğa )  ile yakın görünümde

03 Eylül  Sondördün evresinde

08 Eylül  Enberi (YER’e en yakın ) konumunda (361 351 km )

09 Eylül  Yeniay evresinde 

12 Eylül  VENÜS ile yakın görünümde

14 Eylül   JÜPİTER  ile çok yakın görünümde

17 Eylül   İlkdördün evresinde

17 Eylül   SATÜRN ile çok yakın görünümde

19 Eylül   MARS ile yakın görünümde

20 Eylül    Enöte ( YER’e  en uzak )  konumunda ( 404 876 km)

26 Eylül   Dolunay evresinde

Diğerolaylar ;

01 Eylül   VENÜS – SPİCA ( alfa  Başak ) ile çok yakın görünümde

06 Eylül   MERKÜR  – REGULUS ( alfa Aslan)  ile  çok yakın görünümde 

06 Eylül   SATÜRN  durağan konumda

21 Eylül    MERKÜR , Üst Kavuşum konumunda

21 Eylül    VENÜS  en parlak görünümünde (yaklaşık -5 kadir)

23  Eylül   SONBAHAR ILIMI  –  EKİNOKS

 Gökyüzünüz açık olsun, iyi gözlemler…