ILIM’dan ILIM’a GÖKYÜZÜ – I

(Temel Bilgiler + Güneş)

EKİNOKSLAR ARASI GÖKYÜZÜ

ve GÖK OLAYLARI

( 20 Mart 2002 İlkbahar Ilımı – 23 Eylül 2022 Sonbahar Ilımı )

Zamanlar :     TBZ  Türkiye Bölge Zamanı   ( =  GMT +  3 sa ) 

Öncelikle  bilinmesi  gereken  önemli bazı temel bilgilerden   sözedelim :

Yer’in dönme ekseni, gökküresinin de dönme eksenidir. Dönme ekseni gökküresini iki noktada keser. Bunlardan Kuzey taraftaki noktaya çokçok yakın konmda özel adı POLARİS olan Kutup Yıldızı bulunur.

Yıldızların  gökyüzündeki  konumları  insan ömrü süresince gözle farkedilir düzeyde değişim göstermez, sabit gibidir.  Bu değişimler binlerce yıllık gözlemlerle belirgin hale gelir.

Gezegenler,  gökküresi  üzerinde,   bakıldığında  farkedilmeyecek şekilde yer değiştirirler. Bu yer değiştirme  kısa sürede algılanamaz. Uzun zaman aralıklarında gözlendiklerinde diğer yıldızlar arasında yer değiştirdikleri görülür.

Gözlemciler,  gökcisimlerini,  kendi ekseni etrafında  dönen ve ayrıca Güneş’in etrafında elips yörüngede dolanan bir gezegen olan YER üzerinden gözlemektedir.  YERKÜRE’nin  dönme  ve  dolanması sonucu olarak, dönen ve dolanan bu  gezegen üzerinde gözlem yaptığımız için,  GÖRÜNÜR HAREKET  kavramları ortaya çıkar.

İnsan yapısı bir  düzgün hareketin içinde yeralıyorsa bu hareketi algılayamaz. (Örn: Sarsıntısız  ve sabit bir hızla giden bir uçak içindeyseniz, dışarıdaki bulutlara bakmadığınız sürece  uçağın hareketini algılayamazsınız.)  Bu nedenle, YER’in  dönmesini ve dolanmasını algılayamayız. Bunun sonucu olarak da gökküresi üzerindeki cisimleri sanki hareket ediyormuş gibi algılarız. (Tıpkı  düzgün hareket yapan bir araç  içinden  bakıldığında dışarıdaki sabit nesneleri, aracın hareketinin tersi  yönünde aynı hızda hareket ediyormuş gibi görünmesi.)

YER’in  kendi ekseni etrafında  dönme hareketi  sonucu olarak,  GÖKKÜRESİ de   YER’in  dönme ekseni etrafında  YER’in dönme yönünün tersi yönde dönüyormuş gibi görülür.   YER’den bakan gözlemci için   Gökküresi  üzerindeki  tüm gökcisimleri de  dönme hareketine katılır ve  gün boyunca gökküresi üzerinde GÖKEŞLEĞİ’ne paralel bir yol izlerler. Güneş, Ay, gezegenler de dahil olmak üzere YER’in  batıdan-doğuya doğru  dönmesi sonucu,  gökküresi-gökcisimleri  doğudan-batıya  doğru hareket ediyormuş gibi görünürler. Buna  GÜNLÜK GÖRÜNÜR HAREKET  adı verilir.

YER’in  Güneş etrafındaki  yörünge hareketi sırasında,  Yerdeki gözlemci Güneş’e doğru baktığında, onu gökküresi üzerinde  sabit yıldızlar arasında yer değiştiriyormuş gibi görür. YERKÜRE Güneş etrafında bir tur attığında, yerden bakan gözlemci  GÜNEŞ’in gökküresi  üzerinde  bir  tur  atıyormuş gibi görecektir. Bu harekete de  YILLIK GÖRÜNÜR HAREKET adı verilir.  Bu hareket sırasında izlediği yol  olan YER yörüngesi, TUTULUM  adını alır. Başka bir deyiş ile,  “GÜNEŞ  bir yıl boyunca gökküresi üzerinde TUTULUM adı verilen çember üzerinde  dolanır.”

Çıplak gözle gökyüzü gözlemleri yapmak istiyorsanız,  görünen bu hareketler  hakkında bilgileri tazelemek ya da öğrenmek için  ;   youtube.com/astrobilgi/videos     adresindeki konu ile ilgili aşağıdaki videoları izlemenizi öneririm.

AstroBilgi  Evde No : 3  Astronomide Temel Bilgiler

Astrobilgi  Evde No : 10  ,  15    Gökyüzünü Tanıyalım

Astrobilgi  Evde No : 40    Ekinoks ile ilgili Her Şey

Görsel 2.de,  Gök Eşleği  ile Tutulum çemberlerinin iki kesişim noktası görülür.  

20-21 Mart  günü gerçekleşen kesişme noktasına , Güneş’in o gün gökyüzünde bulunduğu noktaya

( İN : İlkbahar Noktası ), bu tarihe de  İlkbahar ILIMI (Vernal Equinox )  adı verilir.

22-23 Eylül  günü gerçekleşen kesişme noktasına, Güneş’in o gün gökyüzünde bulunduğu noktaya

( SN : Sonbahar Noktası ), bu tarihe de  Sonbahar ILIMI (Autumn Equinox )  adı verilir.

Görsel 3.de ise,   Güneş’in bu özel günlerde, gözlem yerinin gökyüzünde, Günlük Görünür hareketi sırasında Gök Eşleğine paralel olarak doğudan batıya kadar izlediği  yollar görülmektedir.

Güneş, 21 Haziran günü Gök Eşleğinden kuzeye doğru 23,5 derece uzakta bulunur,  21 Aralık günü ise  Gök Eşleğinden güneye doğru 23,5 derece uzaklıkta olur.

Güneş’in Gök Eşleğine olan açısal uzaklığı (DİK Açıklığı) kaç derece ise, Dünya üzerinde, enlemi Güneş’in o anlık dik açıklığına eşit olan gözlem yerlerinde Güneş ışınları yere DİK olarak düşer. O enlemlerde yere dik cisimlerin gölgesi oluşmaz

21 Haziran günü Güneş ışınlarının dik olarak düştüğü en kuzeydeki enleme ( +23,5 derece Enlem Çemberine) YENGEÇ DÖNENCESİ adı verilir. 21 Aralık günü ise güneyde -23,5 derece enlemlere dik düşer ve bu enleme OĞLAK DÖNENCESİ adı verilir.

Güneş,  Gök Eşleğinin kuzeyinde olduğu  zaman, kuzey yarıkürede  YAZ mevsimi gerçekleşir.  Hava koşulları daha güzel, gökyüzü daha bulutsuz ve  gözlem için daha uygun olur.  

Bu nedenle de bu yazı dizisinde bu tarihler arasında  gökyüzü ve gerçekleşecek gökolayları ele alınmıştır  ve yazı dizisinin adı da,  

“  ILIM’dan  ILIM’a  Gökyüzü “      olarak belirlenmiştir.

---

ILIM’dan  ILIM’a   GÜNEŞ

YER – GÜNEŞ arası  uzaklık 

Elips  yörüngede dolanan YER’in Güneş’e olan  ortalama  uzaklığı 

=  149,6 Milyon Km  =   1  AB (Astronomik Birim) ,   1  GB (Gök Birimi)

( EN Yakın :  Günberi    –    EN Uzak : Günöte  konumları )

Günberi  :  04  Ocak    2022         Saat  :   09:52      147 105 052 km

Günöte   :  04  Temmuz   2022    Saat  :   10:10     152 098 455 km

BURÇ Takımyıldızları  arasında  yolculuk :

GÜNEŞ , Yıllık Görünür Hareketi sırasında, gökyüzünde TUTULUM üzerinde  hergün yaklaşık bir derece  doğuya doğru  hareket ederken(Görsel 5 ),  İlkbahar noktasından(İN) sonbahar noktasına(SN) doğru  sırasıyla,  BALIKLAR, KOÇ,  BOĞA, İKİZLER, YENGEÇ, ASLAN  ve  BAŞAK takımyıldızı sınırları  içinde yol alır.

BALIK	13  Mart	17  Nisan
KOÇ	18  Nisan	14  Mayıs
BOĞA	14  Mayıs	21  Haziran
İKİZLER	21  Haziran	20 Temmuz
YENGEÇ	21  Temmuz	10  Ağustos
ASLAN	11  Ağustos	17  Eylül
BAŞAK	17  Eylül	31  Ekim

Güneş’in  Burç  takımyıldızları sınırları içinde bulunduğu yaklaşık tarihler ise  birçok kişiye ilginç  gelebilir, bildikleri-duydukları  tarihlerden  farklı olacaktır. Çünkü , bilim dışı yaklaşımlarda  (astroloji gibi..)  farklı kabuller  sonucu  farklı  tarihler kullanılır. 

Bu konuda  ayrıntılı bilgi için :   https://www.youtube.com/c/AstroBilgi/videos

AstroBilgi Evde  No : 62  Takımyıldızlar, Zodyak Kuşağı ve Burçlar ! 

AstroBilgi Evde  No : 66  Burçların  Gerçek  Yüzü

GÜNEŞ, hangi tarihte, hangi gözlem yerinde, saat kaçta doğar, batar ?

Görsel 6. da görülen(yukarıdaki) grafikte    2022 yılı boyunca,  30 derece Doğu Boylamlı bir gözlem yerinde   Güneş’in   DOĞMA,  ÖĞLEN den Geçiş ve  BATMA  zamanları  verilmektedir. 

Düşey eksende,  solda  yıl içindeki gün sayıları, sağda ise  yıl içindeki aylar 10 günlük aralıklar  olacak şekilde hazırlanmıştır.  Yatay eksende verilen  gün içindeki saatlere, ( zamanlara )  Güneş’in yörüngesindeki  farklı hızlarda hareketinden kaynaklanan   zaman düzeltmesi ( Zaman Denklemi  E(t) : Equation of Time)   uygulanmıştır.

Herhangi bir gün için :  Soldaki  düşey eksenden o gün sayısı, ya da  sağdaki   düşey eksende o ay içindeki yeri  yaklaşık olarak bulunur. O noktadan, yatay çizgilere paralel çizgi çekilir, çekilen bu çizginin  grafikteki  kırmızı eğrileri  kestiği noktaların hizasından üst ya da alt eksendeki saatler okunur. 

30 Derece Doğu Boylamı,  Kuzeyde İZMİT, BİLECİK güneyde DEMRE yakınından geçen  boylamdır.   Bu boylamın  doğu tarafındaki gözlem yerleri için  DOĞMA- Öğlen Geçiş ve BATMA saatleri  daha erken,  batısındaki gözlem yerleri için daha geç gerçekleşir.

Bulunduğunuz gözlem yeri  için hesaplamak isterseniz ; gözlem yerinizin Coğrafi  boylamının derece cinsinden   değerini (GYB)  bulmanız gerekir.  Daha sonra aşağıdaki işlemi uygulamalısınız.

(Doğu Boylamı şeklinde belirtildiği için boylam değerinizi  pozitif (+)  almalısınız.

( 30 – GYB)  x 4 dk  =  Bu hesaplama sonucunda bulacağınız  dakika değerini  yukarıdaki grafikten okuduğunuz değerlere eklemek zorundasınız. 30 dereceden daha büyük boylamlı, daha doğudaki gözlem yerleri için bulunacak değer negatif ( – ) olur.

Bu olaylar 30 derece boylamının doğusundaki gözlem yerlerinde daha erken, batısındaki yerlerde ise daha sonra gerçekleşir.

Örnek olarak :

01 Nisan 2022   günü :     yukarıdaki grafikten yaklaşık olarak okunan değerler ;

Doğma  06:45   ,    Öğlen    13:05   ,     Batma   19:25

Gözlem yeri   boylamı  :  27 derece doğu boylamı olsun.      (30 – 27) x 4 = 12 dk  Bu değerkullanılarak bu gözlem yeri için gerçekleşme saatleri ise :   Doğma   06:57    ,  Öğlen    13:17    ,   Batma   19:37   olarak bulunur.

Hesaplama yapmak istemiyorsanız, aşağıdaki çizelgeden yararlanarak, bulunduğunuz boylam değeri için eklenecek (ya da çıkartılacak) dakika değerini okuyun. Bu çizelgeden okuduğunuz değeri, yukarıdaki grafikten okuduğunuz saatlere ekleyin (ya da çıkartın).

Boyl.	27	28	29	30	31	32	33	34	35	36	37	38	39	40	41	42	43	44
Dak.	12	08	04	00	-04	-08	-12	-16	-20	-24	-28	-32	-36	-40	-44	-48	-52	-56

Herhangi bir günde batma saati ile doğma saati farkı o gün için GÜNDÜZ SÜRESİ ni verecektir.

Ülkemiz 36 derece Kuzey ile 42 derece Kuzey enlemleri arasında yeralmaktadır. Aynı boylam dairesi üzerinde olsa bile farklı enlemlerdeki gözlem yerleri için doğma-batma-öğlen geçişi zamanlarında yılın bazı dönemlerinde farklar olur. Ancak, bu farklar çok azdır ve boşlanabilir.