EYLÜL AYINDA
GÜNEŞ :
GÜNEŞ’imiz Eylül ayının ilk yarısında ASLAN takımyıldızı sınırları içinde 
bulunacaktır. 16 Eylül’ta komşu BAŞAK takımyıldızı sınırları içine geçecek ve ay sonuna kadar bu takımyıldız sınırları içinde görülecektir.
GÜNEŞ’in doğma ve batması bu ay içinde biraz daha değişecektir. Bu ayın ilk günlerinde Coğrafya Yönleri olarak bildiğimiz Tam Doğu ve Tam Batı noktalarından kuzeye doğru 11 derece iken ayın 23 ünde EKİNOKS gününde Tam Doğu noktasından doğup, Tam Batı noktasından batacaktiır.
Ayın son günlerinde ise artık güneye doğru 4 derece uzaktaki bir konumdan doğup batacaktır. Bu açı her geçen gün artacaktır.
Doğma ve batma saatleri her gözlem yerinde farklı olur. Bu zamanlara etki edenler, o tarihteki Güneş’in dikaçıklığı ve gözlem yerinin enlemidir. Ülkenin tamamında aynı saat dilimi ve ortak bir zaman-saat kullanılır. Güneş, doğudaki bir gözlem yerinde batıdaki bir gözlem yerine göre daha erken doğar ve batar. Bu fark, iki gözlem yeri arasındaki coğrafya boylamları farkına denk zaman farkı kadardır.
Güneş’imiz yıllık görünür hareketi sırasında güneye doğru yerdeğiştirmesini sürdürecektir. Eylül ayı süresince Ankara’da 12:48 ile 12:38 saatleri arasında öğlen çemberinden geçecektir. Diğer kentlerin Ankara’ya göre boylam farklarına uygun olarak, doğusundaki kentlerde daha erken, batıdaki kentlerde ise daha geç geçecektir. ( Örneğin Ankara’nın Coğrafya Boylamı yaklaşık 32.8 derece doğu, İzmir’in ise 27.1 derece doğu boylamı, buna göre aralarındaki boylam farkı yaklaşık 5.6 derece olur. Her bir derece Güneş’in hareketine uygun olarak 4 zaman dakikasına denk gelir. Buna göre 5.6 x 4 = 22.4 dakika eder. Öyleyse Güneş, 1 Eylül günü Ankara Öğlen çemberinden saat 12:48 te geçecek ise, İzmir öğlen çemberinden yaklaşık 22.4 dakika sonra yanı yaklaşık 13:11 de geçecek demektir. Daha doğudaki iller için hesap yapılırken boylam farkına denk zaman değeri çıkartılır. Bu ayrıntıyı da unutmayalım…)
Tam bu geçişler sırasında yani tam öğlen zamanında ufuktan yüksekliği Eylül ayı süresince yaklaşık 60-47 dereceler arasında olacaktır
Eylül ayı içinde gündüz süresinin uzunlukları da azalmasını sürdürecektir. Ayın ilk günü yaklaşık olarak 13sa 03dk olan gündüz süresi ayın son gününde 11 sa 50 dk olacaktir. Yani artık Gündüz Süresi her geçen gün kısalmayı sürdürüyor. ( Bu süre kısalması 21 Aralık gününe kadar sürecek, bunu zaten biliyoruz. .)
( Burada unutulmaması gereken özellik ; Türkiye’mizin doğusu ile batısı arasındaki doğma-batma saatleri arasındaki fark yaklaşık 1 saat civarındadır, ancak enlemler arasındaki küçük zaman farkları dikkate alınmadığında gündüz süresi ülkemizin heryerinde yaklaşık aynı uzunlukta olur.)
Türkiye’mizin doğusundan VAN, ortasından ANKARA ve batısından da İZMİR kentleri için AĞUSTOS ayının ilk, orta ve son günlerinde Güneş ile ilgili zamanlar ; öğlen-meridyenden geçiş zamanı, yüksekliği ve uzaklığı aşağıdaki çizelgede verilmiştir. Değerleri karşılaştırarak yukarıda metin olarak verilen bilgileri irdelemenizi öneririm.
——————————————————————————————————
EKİNOKS – ILIM
SONBAHAR EKİNOKSU – SONBAHAR ILIMI
23 Eylül 2018 04:54 ( TBZ : Türkiye Bölge Zamanı )
Latince Aequus ( equal , eşit ) ve nox ( night, gece ) sözcüklerinden türetilmiş ingilizce Equinox sözcüğünün Türkçe’deki karşılığı ILIM olarak kullanılmaktadır.
GÜNEŞ’imizin bir yıl boyunca gökyüzündeki hareketi sırasında Tutulum Çemberi üzerinde hareket ettiğini biliyoruz. ( Başka bir deyiş ile : Güneş’in bir yıl bpyunca gökyüzünde dolandığı çembere TUTULUM diyoruz.) Tutulum ile GÖK Eşleği iki noktada kesişir. Bu kesim noktalarına Ekinox – ILIM noktaları adı verilir. Güneş’imiz İlkbahar- ve Sonbahar noktaları olarak bildiğimiz bu noktalara geldiğinde İlkbahar ve sonbahar mevsimleri başlıyor kabul edilir. ( Yerkürenin dönme ekseninin yaptığı PRESESYON hareketi nedeniyle bu noktaların yeri çok yavaş ta olsa değişir ve Güneş’in bu noktalara geldiği tarihlerde uzun zaman sonra değişir. )
Güneş tam bu noktalarda iken konum olarak Gök Eşleği üzerinde olur, gökeşleğine uzaklık ölçüsü olan dikaçıklığı sıfır derecedir. Tam bu tarihlerde Gündüz ve Gece süreleri eşit (12 saat) olur.
Bu son cümle tam olarak doğru değildir. Neden mi ? Okumaya devam…..
Astronomide özellike gökcisimlerinin kütleçekimi ya da hareketleri sözkonusu olduğunda hesaplamalarda gökcisminin kütle merkezi esas alınır.
Tüm kütle merkezdeymiş gibi Merkezdeki kütleçekimi ve merkez noktasının hareketi esas alınır.
Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi, Güneş’imiz için de aynı durum geçerlidir. Doğma ya da batma hesaplarında Güneş merkezinin ufkun üstüne çıkması ya da altına inmesi dikkate alınarak hesaplanır.
Halbuki Güneş bize yakın bize çok yakın bir yıldızdır ve gökyüzünde küçük bir daire şeklinde görürüz. Bu dairenin merkezi battığında henüz üst kenarı batmamıştır ve gündüz yani günışığı sürmektedir. Ya da Güneş’in merkezi doğmadan (ufkun üzerine çıkmadan) dairenin üst kenarı doğar, hesaplarla verilen saatten daha erken güneş ışığı görürüz. Hesaplar “Güneş Battı” derken biz hala üst kenarını görürüz. Güneş doğması sırasında, hesaplara göre Güneş doğmadan önce üst kenarı görünür. Bu iki durum sonrasında gündüz süresi yani güneşlilik süresi hesaplanandan daha uzun olur.
Ekinox tanımındaki gece – gündüz eşitliğine etki eden bir başka olay da atmosferimizin kırıcı etkisidir. Atmosfere giren bir ışık, değişik katmanlardan geçerken kırılmaya uğrar. Bu kırılmalar sonucunda gelen ışığın doğrultusu değişir ve yeryüzündeki gözlemci olarak gökcisimlerini gerçek konumlarında değil biraz daha yüksekte görürüz. Bu fark çok küçüktür. Ancak, hesaplamalarda gözönüne alınır. Gözlem sırasında gördüğümüz cismin gerçek konumu ufka biraz daha yakın olur. Bu etki tam başucumuzda sıfırdır, ufuk çizgisine yaklaştıkça en büyük değerini alır. Bunun anlamı şudur. Bir nokta ışık kaynağı battığında, bu kırılmalar nedeniyle biz onu hala ufkun üstünde görürüz. Hala ışığı bize gelir. Bu olay hem doğma hem de batma sırasında da gerçekleşir.
Bunu Güneş için ifade edersek, kırılma nedeniyle Güneş’imiz battığında hala ufkun biraz üzerinde görünür. Bu süre çok kısadır. Ama yine de gündüz süresinin biraz uzun olmasına neden olur. Hesaplara bu etkinin katılması gerekir.
Bu durumda, “ EKİNOX tarihinde Güneş Merkezinin doğma ve batması ile 12 saat gündüz, 12 saat gece olur” deniyorsa da aslında doğrusu bu iki etki nedeniyle gündüz süresi 12 saatten biraz fazladır ve gece süresinden daha uzun olur.
Sonbahar Ekinoks tarihinden yaklaşık 3 gün sonra, Güneş ışığının görünme süresi anlamında gündüz-gece ( GÜN – TÜN eşitliği ) eşitliği gerçekleşir.
——————————————————————————
AY
AY, Eylül ayı süresince elips şeklindeki yörüngesinde dolanırken ;
08 EYLÜL : AY, Enberi ( YER’e en yakın ) konumunda : 361 351 km
20 EYLÜL : AY, Enöte ( YER’e en uzak ) konumunda : 404 876 km
Biraz ek BİLGİ :
Şimdi yukarıdaki verilere bakıp “ 08 Eylül’ta en yakın konumda, 20 Eylül’taki en uzak konmda ” ne anlama geliyor ? “ diyebilirsiniz. Hemen belirteyim. AY, Yerküre etrafındaki yörüngesini bir yılda 13.4 kez dolanır. Yani, bir yılda 13 kez tam dolanır, 14. turu atarken yıl biter.
İşte bu turların herbirinde tamamladığı yörüngeler birbirinden farklıdır. Bu yörüngelerin büyük eksenleri döner, bunun yanısıra yörünge üzerindeki özel noktalar düzenli bir şekilde kayar, yerdeğiştirir.
Her bir yörüngenin ya da her turun en yakın ve en uzak konumdaki uzaklıkları da sürekli değişir.
Aşağıdaki grafikte bu değişime örnek verilmiştir. AY’ın bir yıl içindeki günlere göre uzaklığı noktalanmıştır. En uzak olduğu noktadaki uzaklık değişimi yaklaşık 2-3 bin km olmasına karşın, en yakın olduğu noktanın uzaklık değişiminin ise yaklaşık 13 bin km civarında olduğu görülür.
Yörünge elipstir, ancak bu elips yörüngenin dışmerkezliği ( basıklığı) da değişmektedir. İşte bu değişmeler arasında bizim görebildiğimiz uzaklıktaki değişimdir. Uzaklığı değişince, görünen büyüklüğü de değişir. Bunlar da bir düzen içersinde olur.
Bu değişimlerin nedenleri ve nasılları gökbilimciler tarafından çok iyi bilinmektedir. Düşünün, onlarca yıl sonraki tutulmaların nerede, nasıl ve hangi saniyelerde gözlenebileceğini bu bilgileri kullanarak hesaplayabiliyoruz.
Ay ve Yer ikilisinin hareketleri ile ilgili çok güzel videoları NASA sayfalarında izleyebilirsiniz. https://svs.gsfc.nasa.gov/4537
————————————————————————
AY’ın EVRELERİ :
Sondördün : 03 Eylül Yeniay : 09 Eylül
İlkdördün : 17 Eylül Dolunay : 25 Eylül
Yukarıdaki animasyonda AY’ın evrelerinin hızlandırılmış değişimi, aşağıdaki animasyonda ise AY’ın Yer etrafındaki yörüngesinde dolanması sırasında yaklaşıp uzaklaşması sonucu görünür büyüklüğünün değişimi ve hep aynı yüzünün görünüyor olması görülmektedir.
AY, Yer etrafındaki yörüngesinde dolanırken, gökyüzünde hergün GÜNEŞ’ten açısal olarak yaklaşık 13 derece doğuya doğru uzaklaşır ve bunun sonucu olarak aynı gözlem yerinde hergün birönceki güne göre yaklaşık 45-50 dakika daha geç doğar.
GEZEGENLERİN GÖZLENEBİLİRLİĞİ
Bilgi Notu :
Tutulum düzlemine yakın olan, ZODYAK Kuşağı içinde dolanan Gezegenler ve AY; Güneş’in Doğu tarafında olması durumunda, Güneş battıktan hemen sonra Batı gökyüzünde görünürler. Güneş’in Batı tarafında olanlar ise, Güneş sabah doğmadan önce doğarlar. Bu gökcisimleri Güneş’e açısal olarak ne kadar uzak olurlarsa o denli fazla süre gözlenebilirler.
Gezegenlerin Güneş Sistemi içindeki konumları, uzaklıkları, görünümleri gibi bir çok özelliği, tarih değiştirerek görebileceğiniz bazı web sayfalarının adresleri aşağıda. İstediğiniz tarihteki konumlarını, Dünyamıza ya da Güneş’e uzaklıklarını görebileceğiniz birkaç örnek. Buna benzer örnekleri sizler de internette bulabilirsiniz.
http://www.astronoo.com/en/articles/positions-of-the-planets.html
https://in-the-sky.org/solarsystem.php
https://www.timeanddate.com/astronomy/planets/distance
Başka bilgiler de istiyorsanız ;
http://www.astronomidiyari.com
https://www.nasa.gov/audience/foreducators/index.html
———————————
MERKÜR ; Eylül ayının ilk günlerinde Güneş’in yaklaşık 15 derece batısında ve ASLAN takımyıldızı sınırları içinde görülecek olan haberci gezegen , her geçen gün açısal olarak Güneş’e yaklaşacak ve 18 Eylül günü BAŞAK takımyıldızına geçecektir. İlerleyen günlerde açısal olarak Güneş’ten biraz daha uzaklaşacak, ayın son günü ise Güneş’in doğu tarafında ve 5 derece açısal uzaklıkta bulunacaktır. Ayın ilk günlerinde Güneş doğmadan az önce kısa bir süre ufka yakın bir konumda zor da olsa görülebilecektir. Sonraki günlerde açısal olarak Güneş’e yakın olacağı için gözlenemeyecektir.
VENÜS : Eylül ayı süresince BAŞAK takımyıldızında bulunacaktır. Ayın ilk günüGüneş’e olan açısal uzaklığı doğu tarafında 43 derece iken hergeçen gün azalacak, ayın son günü, 31 derece olacaktır. Ayın son günü TERAZİ takımyıldızı sınırında iken ileri hareketi çok yavaşlayacaktır. Eylül ayı içinde Güneş battıktan hemen sonra Batı ufkumuzda “Akşam Yıldızı” özelliğinde, -4.5 kadir parlaklığında rahatça gözlenebilecektir. Gözlem süresi her geçen gün daha kısa olacaktır.
MARS : Ayın ik günlerinde Güneş’in Doğu tarafında bulunacak olan “Kızıl Gezegen” Eylül ayı süresince OĞLAK takımyıldızı sınırları içinde bulunacak ve Doğu yönündeki “İleri Hareket”’ini sürdürecektir. Güneşbattığında, Güney-Doğu ufkumuzda kızıl rengi ve -2 kadir parlaklığı ile Gece yarısından yaklaşık 2 saat sonra batacaktır. Her geçen gün Güneş battığında biraz daha yüksekte görünecek ve daha erken batacaktır.
JÜPİTER : Bu ay içinde de Güneş’in doğusunda bulunacaktır. Ayın ilk günlerinde açısal olarak Güneş’e yaklaşık 64 derece uzaklıkta iken, TERAZİ takımyıldızı içinde konumu fazla değişmemesine karşın, Güneş’in doğuya doğru daha hızlı yer değiştirmesi nedeniyle ay sonuna doğru Güneş’ten açısal olarak yaklaşık 41 derece uzakta olacaktır. Ayın ilk günlerinde Güneş batarken Güney-Batı ufkumuzda ve -2.0 kadir parlaklığı ile hemen göze çarpacaktır ve 2 saatten biraz fazla süre gözlenebilecektir. Ay sonuna doğru Güneş battığında Güney-Batı ufkumuzda, ufka biraz daha yakın konumda görünecek ve her geçen gün daha erken batacaktır.. Eylül ayı süresince Venüs gezegeni ile açısal olarak yakınlaşmasını sürdürecektir. Parlak GALİLEO Uyduları ile güzel bir gözlem hedefi olmayı bu ay da sürdürecektir.
SATÜRN : Eylül ayı içinde de YAY takımyıldızındaki konumu fazla değişmeyecek olan ve “Halkaların Efendisi” de denilen bu güzel görünümlü dev gaz gezegen, ayın ilk günlerinde Güneş’in Doğu tarafında ve 111 derece açısal uzaklıkta olacaktır. Bu tarihlerde, Güneş battığında Güney yönümüzde, öğlen çemberimize yaklaşır konumda görünecektir. İlerleyen günlerde Güneş battığında Güney ufkumuzda biraz daha yüksekte Öğlen Çemberimizi geçiyor konumda görülecektir. Ayın ilk günlerinde gece yarısını geçtikten bir süre sonra batacak olan gezegen ilerleyen günlerde daha erken batmış olacaktır. Ayın son günlerinde Güneş’e olan açısal uzaklığı 84 derece ye kadar azalacaktır.
Bu ay içinde de gökyüzü gözlemcileri, amatörler için şölen devam edecek. Hemen hergün, Güneş battıktan hemen sonra, gecenin ilk yarısında gökyüzünde şenlik olacak. Merkür hariç çıplak gözle gözlenebilen gezegenlerin hepsi aynı anda gökyüzünde olacak bu saatlerde. Batıdan başlayıp doğuya doğru sıra ile gözlenebilecek. Her geçen günde gözlem süreleri daha kısa olacaktır. Şölenin son demleri… Samanyolu Gökadamızın merkezi doğrultusundaki çok sayıdaki derin uzay cisminin bulunduğu bölge, AKREP ve YAY takımyıldızları ile sahnede olacaklar.
AY , bu ay içinde, gökyüzünde kimlerle, nerelerde dolaşacak ?
Gün Gün Gökolayları :
AY ;
01 Eylül Spica ( alfa Başak ) ile yakın görünümde
02 Eylül Aldebaran ( alfa Boğa ) ile yakın görünümde
03 Eylül Sondördün evresinde
08 Eylül Enberi (YER’e en yakın ) konumunda (361 351 km )
09 Eylül Yeniay evresinde
12 Eylül VENÜS ile yakın görünümde
14 Eylül JÜPİTER ile çok yakın görünümde
17 Eylül İlkdördün evresinde
17 Eylül SATÜRN ile çok yakın görünümde
19 Eylül MARS ile yakın görünümde
20 Eylül Enöte ( YER’e en uzak ) konumunda ( 404 876 km)
26 Eylül Dolunay evresinde
Diğerolaylar ;
01 Eylül VENÜS – SPİCA ( alfa Başak ) ile çok yakın görünümde
06 Eylül MERKÜR – REGULUS ( alfa Aslan) ile çok yakın görünümde
06 Eylül SATÜRN durağan konumda
21 Eylül MERKÜR , Üst Kavuşum konumunda
21 Eylül VENÜS en parlak görünümünde (yaklaşık -5 kadir)
23 Eylül SONBAHAR ILIMI – EKİNOKS
Gökyüzünüz açık olsun, iyi gözlemler…
etimlemesiyle fotoğrafladığı 
Tuttle
km
Yukarıdaki şekilde olduğu gibi ; saat kadranımızın saatlerin yazılı olduğu katmanın iç kısmına bir çember daha çizelim. Oluşan dilimin, şekilde görülen 
değerlerini kullanarak AC ve OC uzunluklarını hesaplayın.
Bu ayarlanabilir kadranı Güneş saatinde çizilen kadranın üzerine çubuktan geçirerek yerleştirin. Kadran üzerine işaretlenmiş boylam derecelerinden bulunduğunuz yerin Boylam derecesini Kuzey yönünü gösteren çizgi ile çakıştırın.
