Nis 02

ILIM’dan ILIM’a GÖKYÜZÜ – III

( Gökyüzünde Uydumuz AY )

EKİNOKSLAR ARASI GÖKYÜZÜ ve GÖK OLAYLARI

( 20 Mart 2002 İlkbahar Ilımı – 23 Eylül 2022 Sonbahar Ilımı )

Zamanlar :     TBZ  Türkiye Bölge Zamanı   ( =  GMT +  3 sa ) 

Önceki bölümde AY hakkında neler öğrendik ?

AY’ın YER etrafında yörüngede nasıl dolandığını… Yıl boyunca YER’e uzaklığındaki değişimler.. Görünür-Açısal çap değişimleri.. Dönme ve Dolanma ilişkileri sonucu YER’e hep aynı yüzünü göstermesi.. Yörüngesinde dolanırken gökyüzündeki günde yaklaşık 13 derece yolalması.. Evrelerin oluşumu, özellikleri, gözlenebilirlikleri.. Aynı evrenin tekrar oluşması için geçen süre..

Güneş’imizin de gökyüzünde TUTULUM üzerinde Yıllık Görünür Hareketi sırasında yol aldığını biliyoruz. Bu harekette günde yaklaşık 1 derece doğuya doğru yolalır.

Görsellerdeki boyutların ve uzaklıkların ölçekli olmadığını belirterek yeni tanım ve bilgilerle devam edelim..

KAVUŞUM DÖNEMİ

AY, Yeniay evresinden sonra tekrar Yeniay evresine gelmesi için 29,5 gün geçtiği gözlenmektedir. Bu konuma, yani YER_AY Güneş dizilmesine AY’ın Güneş ile KAVUŞMASI, ya da kısaca KAVUŞUM, art ardına iki kavuşma süresine de AY’ın KAVUŞUM Dönemi denir.

Ay’ın Yer etrafında dolanması için geçen sürenin de 27,32 gün olduğunu biliyoruz. (Dolanma Dönemi = 27,32 gün ) YER-AY ve uzak bir yıldız aynı hizada iken başlayan dolanma hareketinde, AY aynı yıldızla tekrar aynı hizaya gelince yörüngede bir kez dolanmış demektir.

Yeniay evresinde YER-AY-Güneş yaklaşık aynı hizada demektir. Tekrar Yeniay evresi oluşması için yine aynı hizaya gelmelidirler.

Görsel 1. AY’ın Dolanması, Dolanma Dönemi, Güneş ile Kavuşumu. (Boyutlar ve uzaklıklar ölçekli değildir.)

Yukarıdaki bilgiler ışığında Görsel 1. deki videoyu irdeleyelim.

İrdelemede gözönüne alınması gereken özel durumlar var. En önemlisi, gökyüzünde görünen olayları irdelediğimiz için AY ve Güneş’in sadece Görünür Hareketlerini, sadece gökyüzündeki dolanmalarını ele alıp irdeleyeceğiz. Ayrıca Güneş’in, YER’in ve AY’ın dönme hareketlerinin irdelemeye etkisi olmaz. Bu nedenle dönmeleri dikkate alınmamıştır. ( Video süresince Ay birden biraz fazla dönme yapar, YER 29,5 kez döner, Güneş te yaklaşık 1 dönme yapar.)

Başlangıçta YER-AY-Güneş ve uzak bir yıldız aynı hizada. AY’ın evresi YENİAY

Hareket başladıktan sonra, AY Yeniay evresinden başlayıp yörüngesinde dolanır, YER, AY ve uzak yıldız tekrar aynı hizaya geldiğinde 27,32 günlük Dolanma tamamlanmış olur. Ama bu 27,32 gün sırasında GÜNEŞ, TUTULUM üzerinde yaklaşık 27 derece doğuya doğru yol alır. Bunun sonucu olarak AY, yörüngesini tamamlamış olmasına karşın Güneş ile kavuşmuş olmaz. AY, Güneş ile aynı hizaya gelmek için yaklaşık 2,2 gün daha yol alır ve KAVUŞUM tamamlanır YENİAY evresi gerçekleşir. KAVUŞUM Dönemi = 29,51 gün

AY’ın Kavuşum Dönemi, AY’a dayalı takvimlerde bir aylık süre olarak ele alınır. AY Takvimlerinde ayın başlangıcı ise genelde Yeniay evresidir. Bu nedenle videoda Yeniay’dan Yeniay’a alınmıştır. Aslında diğer evrelerin de tekrarlama süreleri Kavuşum dönemi kadardır.

AY TAKVİMLERİ

“Takvimler” olarak ayrıca ele alınması gereken bir konudur . Ancak, burada kısaca sözedelim.

Kavuşum süresi = yaklaşık olarak 29,5 gün Takvim 12 aylık. Bir aylık gün sayısı buçuklu olamayacağına göre farklı bir düzenleme yapılır. 6 ay 30 gün sürer, diğer altı ay ise 29 gündür. Böylece 29,5 ortalama olarak sağlanmış olur. Bir AY Takvimi yılı süresi, 12 ay olarak hesaplanırsa 6 ay x 30 gün + 6 ay x 29 gün = 354 gün bulunur. ( Örn: HİCRİ takvim.)

Günlük yaşantımızda kullandığımız GÜNEŞ’e dayalı Miladi Takvim’de yıl süresi 365,25 gündür. AY ve GÜNEŞ takvimleri arasındaki yaklaşık 11 gün fark oluşur. Bunun sonucu olarak, AY takvimindeki özel günler, başlangıçlar, her geçen yıl Miladi takvimde 11 gün daha erken gerçekleşir. (Örn: Ramazan başlangıcı)

AY hareketlerine dayalı takvimlerin çok farklı, değişik çeşitleri vardır. Dünya üzerine farklı amaçlara uygun değişikliklerle, farklı kabullerle oluşturulmuş çok sayıda AY Takvimi kullanılmaktadır.

AY YÖRÜNGESİ – YÖRÜNGE DÜZLEMİ

AY’ın Yer etrafındaki yörüngesini önceki bölümde ele almıştık. TUTULMALAR konusunda önemli olan bir konuyu da burada ele alıyoruz. AY’ın Yörünge Düzlemi ile TUTULUM Düzlemi arasındaki özellikler. Bilinmesi gereken en önemli bilgi : AY’ın YER etrafındaki yörünge düzlemi ile YER’in Güneş Etrafındaki yörüngesinin düzlemi (TUTULUM) arasında yaklaşık 5,14 derecelik bir açı vardır.

Görsel 2. AY yörünge düzleminin TUTULUM düzlemine göre konumu.

Yukarıdaki (Görsel 2. ) videoda görüldüğü gibi AY, YER etrafında yörüngesi üzerinde dolanırken TUTULUM düzlemini A ve B noktalarında keser. Başka bir deyiş ile, AY yörüngesinde dolanırken sadece A ve B noktalarında iken TUTULUM üzerinde olur. Diğer zamanlarda Tutulum üzerinde değildir.

A ve B noktalarına DÜĞÜM Noktaları ( A : İniş Düğümü, B : Çıkış Düğümü ) denir. AY’ın 2022 yılında İniş ve Çıkış Düğümü noktalarında olduğu zamanlar aşağıdaki çizelgede (Çizelge 1.) verilmiştir. Başka bir deyiş ile AY tam bu zamanlarda Tutulum üzerinde demektir. AY ve Güneş Tutulmaları konusunda bu tarihler önemli olacaktır.

Çizelge 1. AY’ın 2022 yılı içinde İniş ve Çıkış Düğüm Noktalarında olacağı zamanlar.

A ve B noktalarını birleştiren ve YER merkezinden geçen AB Çizgisine DÜĞÜMLER ÇİZGİSİ denir. İki düzlem arasında yaklaşık 5,14 derecelik açı olması demek, dolanımı süresince sadece 2 noktada ( A ve B noktaları, Düğüm Noktaları ) Tutulum üzerinde, diğer zamanlarda ise Tutulum’dan kuzeye doğru 5,14 derece ve güneye doğru 5,14 dereceye kadar uzaklaşması demektir..

TUTULUM ile GÖK Eşleği arasındaki açı (Yerin dönme ekseninin eğimi) yaklaşık 23,5 derece idi. Bu durumda Çizelge 2. de görüldüğü gibi, AY’ın Gök Eşleğine olan açısal uzaklığı(Dikaçıklığı) bazı dönemlerde kuzeye doğru en fazla yaklaşık 28,5 derece, bazı günlerde de güneye doğru 28,5 derece olabilmektedir. Bunun sonucunda ise, gökyüzünde ne kadar yükseklikte , ne kadar süre görüleceği bu açıya bağlı olacak demektir.

Çizelge 2. AY’ın Gök Eşleğine açısal uzaklığının (Dikaçıklığının) en büyük değerde olacağı zamanlar

AY’ın GÖZLENEBİLİRLİĞİ

AY’ı gökyüzünde ne zaman, hangi yönde gözleyebiliriz? Ne zaman doğar ve batar? Bu ve benzeri sorulara yanıt olabilecek bazı bilgilere yer verelim.

UZANIM

Görsel 3. Bir gökcisminin UZANIMI

Bir gökcisminin UZANIMI (elongation) : YER’den bakıldığında Yer-Güneş doğrultusu ile Yer-Gökcismi doğrultuları arasındaki gökküresi üzerinde ölçülen açı.

TUTULUM çemberine yakın dolanan tüm gezegenler ve AY için, Güneş’in ne tarafında olduğunu göstermek üzere ayrıca yön de belirtilir.

Güneş’in doğusunda ise Doğu Uzanım, batısında ise Batı Uzanım olarak belirtilir.

Görsel 4. Günlük harekette doğu – batı uzanımlar

Gökcisimlerinin gözlenebilmesi için Güneş’in batmış olması veya henüz doğmamış olması, kısaca Güneş’in ufkunuzun altında olması-gece olması gerekir. Yukarıdaki görseli inceleyelim şimdi. Gözlemci, gözlemcinin ufuk düzlemi, Tutulum çemberine yakın bir şekilde Zodyak Kuşağı içinde bulunan tüm gezegenler ve AY, gökyüzümüzde kırmızı oklar yönünde Günlük Görünür Harekete katılırlar.

Eğer gözleyeceğiniz cisimler Batı uzanımlı ise, Güneş’ten önce batar, sabah olmadan Güneş’ten önce doğar, bunun sonucu olarak sabah gün doğmadan önce doğu ufkunda gözlenebilirler.

Eğer gözleyeceğiniz cisimler Doğu uzanımlı ise, Güneş’ten sonra batar, sabah ta Güneş’ten sonra doğar, bunun sonucu olarak akşamları gün batımından sonra Batı ufkunda gözlenebilirler.

Bu hareketler içinde, 15 derecelik açı 1 saat karşılığıdır. Anlamı, günlük görünür hareket sırasında gökcisimleri 1 saatte 15 derecelik yol alırlar.

AY’ın evreleri Güneş’e göre özel konumlarda gerçekleşir. Yeniay evresinde AY’ın uzanımı sıfır derecedir. İlkdördün evresinde 90o Doğu, Dolunay evresinde 180o Doğu(veya Batı aynı anlama gelir), Sondördün evresinde ise 90o Batı veya 270o Doğu uzanımlıdır.

Görsel 5. Güneş’in, farklı evrelerdeki AY’ın Günlük Görünür hareketleri ve gözlenebilirliği.

Görsel 5. deki videoyu birlikte irdeleyelim. Görselde, AY’ın dört ana evresinde Güneş’e göre açısal konumları, Yer üstündeki gözlemci ve ufuk düzlemini temsil eden ufuk çizgisi görülmektedir. Video başlatıldığında, gökküresini temsil eden çember ve üzerindeki Güneş ve AY günlük görünür harekete başlarlar.

Göörsel 6. Yer’in kendi ekseni etrafında dönme hareketi ve Farklı evrelerdeki AY’ın gözlenebilirliği.

Yukarıda verilen bilgiler ışığında Görsel 5 ve Görsel 6. daki videoları tekrar tekrar oynatarak, irdelemeyi artık kendiniz de yapabilirsiniz. Kolay gelsin.

Bu bölüm de bu kadar. Bir sonrakinde buluşmak üzere..

Mar 21

ILIM’dan ILIM’a GÖKYÜZÜ – II

( Gökyüzünde Uydumuz AY )

EKİNOKSLAR ARASI GÖKYÜZÜ ve GÖK OLAYLARI

( 20 Mart 2002 İlkbahar Ilımı – 23 Eylül 2022 Sonbahar Ilımı )

Zamanlar :     TBZ  Türkiye Bölge Zamanı   ( =  GMT +  3 sa ) 

Görsel 1. Bir yıldız olarak GÜNEŞ, bir gezegen olarak YER ve bir uydu olarak AY…

Güneş sisteminde Güneş’e uzaklık olarak Merkür ve Venüs’ten sonra üçüncü sırada yer alan YER, üzerinde yaşam olduğunu bildiğimiz tek gezegendir. YER, etrafında yörüngede dolanan doğal uydumuz AY ile birlikte Güneş’in etrafında yörüngede dolanırlar (Görsel 1). Herbiri, kendi eksenleri etrafında DÖNME hareketlerini yaparlar. Böylesi hareketler içindeki dönen ve dolanan dünyamız üzerinden gözlem yapınca da Görünür Hareketler sözkonusu olmaktadır. Güneş ile ilgili olan görünür hareketleri 1. bölümde ele almıştık. Bu bölümde de AY’ın kendi ekseni etrafında dönmesi ve YER etrafında dolanması nedeniyle gökyüzünde nasıl gözleneceği ve sonucunda ortaya çıkan bazı tanımlar anlatılmaktadır.

Görsel 2. AY’ın Elips şeklindeki yörüngesinde hareketi sırasında YER’e uzaklığının değişimi..

AY, Görsel 2’de görüldüğü gibi YER’in etrafında bir elips yörüngede dolanır. Bir tam dolanmasını 27,32 günde tamamlar. Bu süre içinde “elips yörünge” özelliği sonucu YER’e yaklaşır, uzaklaşır. Enberi ve enöte noktalarındaki YER’e uzaklığı her dolanmada sabit kalmaz, bu uzaklık değerleri de sürekli değişir.

Görsel 3. AY’ın YER’e uzaklığının (Enberi ve Enöte uzaklıklarının da) 2022 yılı içindeki değişimleri.

Görsel 3’de düşey eksen 1000 km cinsinden AY-YER uzaklığındaki değişimleri gösterir. Bu değişim eğrisindeki minimum noktaları ENBERİ Uzaklıkları, maksimum olduğu noktalar ise ENÖTE Uzaklıklarını vermektedir. Dikkati çeken bir başka ilginç değişim ise en uzak olduğu enöte noktalarındaki uzaklıklar yıl içinde 2300 km, en yakın olduğu noktalardaki uzaklıklar 12500 km olmasıdır.

Çizelge 1. AY’ın 2022 yılı içinde YER’e en yakın ve en uzak olduğu konumlar karşılaştırması

Görsel 3’deki grafik ayrıca, AY’ın yıl içindeki Yeniay ve Dolunay evrelerinin YER’e hangi uzaklıklarda gerçekleşeceğini göstermektedir.

Çizelge 2. 2022 yılı içinde AY’ın tüm Enberi ve Enöte uzaklıkları
Görsel 4. Bir gökcisminin Açısal Çapı

Gökyüzüne baktığımızda, Güneş Sistemimizde yer alan YER’e yakın cisimlerin, gökküresi üzerinde daire şeklinde bir alan kapladığını görürüz. Bu dairenin çapının gökyüzündeki açısal ölçüsü (YER’den gökcisminin çapını gören açı ) o cisim için Açısal Çap olarak belirtilir. Bu değer ; cismin çapı ve bize uzaklığı ile belirlenir. Görsel 4’de altta yer alan çizimde, aynı büyüklükte (eşit çaplı) cisimlerden hangisi YER’e daha yakın ise onun açısal çapı daha büyük olur. (Basit bir uygulama : Elinize dairesel bir şey alın. Örneğin 1 TL olsun. Dirseğinizi gergin tutarak kolunuzu uzatın ve elinizde tuttuğunuz paranın karşı duvarda kapladığı alanı tek gözünüz ile görün. Sonra kolunuzu dirsekten bükerek paranın gözünüze yaklaşmasını sağlayarak bir kez daha bakın. Daha yakın iken daha büyük alan kapladığını göreceksiniz.)

AY yörüngesinde dolaşırken bize yaklaşıp uzaklaştığına göre gökyüzünde kapladığı alan az da olsa değişim gösterir.

Görsel 5. AY’ın gökyüzünde farklı uzaklıklarda büyüklüğünün değişimi.

Görsel 5’te görüldüğü gibi, AY yere yakın olduğu konumda en büyük, enöte noktasında iken en küçük açısal çapta görünür. Bu fark %14 civarında olur.

AY’ın görünen açısal çapı ortalama olarak 0.52 derece ya da yaklaşık olarak 30 açı dakikası kadardır. İlginç bir şekilde, Güneş’imizin de açısal çapı yaklaşık aynı değerdedir. Yani, AY ve GÜNEŞ gökyüzünde hemen hemen aynı büyüklükte görünürler.

AY , bize hep aynı yüzünü gösterir.

Görsel 6. AY’ın ön ve arka yüzü

YER’den gökyüzüne baktığımızda, AY’ın hep aynı yüzünü-yarısını görürüz. Soldaki görselde AY’ın ön yüzü ve arka yüzü görülmektedir. Her iki yüz, birbirinden çok farklı görünümde ve yapıdadır.

Görsel 7. AY’ın kendi dönme ekseni etrafında dönmesi(sağda), hem dönmesi hem de YER etrafında dolanması.(solda)

Yukarıdaki videoyu inceleyelim :

Sağdaki görüntü bütün gökcisimleri için geçerli olan DÖNME olayını tanımlar, gösterir. AY’ın üzerindeki sabit bir çubuk (ya da teleskop ) uzak yıldızı gösterirken başlayan hareket dönme olayını gösterir, sabit çubuk tekrar aynı yıldıza gösterdiğinde ise bir kez dönme tamamlanmış demektir. Geçen süreye Dönme Dönemi (Periyot) denir.

Soldaki görüntüde ise, AY, YER etrafındaki yörüngesinde dolanıyor. Bir tam dolanma yaptığında geçen süreye, Dolanma Dönemi – Yörünge Dönemi denir.

Soldaki görüntü dikkatle incelendiğinde AY’ın Yörüngede dolanması sırasında kendi ekseni etrafında döndüğü de görülmektedir. İlginç olan durum ; AY üzerindeki sabit çubuk dönme ve dolanma sırasında sürekli YER’e bakmaktadır. Bunun sonucunda Yer’den bakıldığında ise, her zaman çubuğun olduğu yüz (hep aynı yüzü) görünür.

Şimdi her iki video birlikte incelenirse AY’ın Dönme ve YER etrafında yörüngede Dolanma sürelerinin eşit olduğu görülür. Bu duruma kilitlenmiş yörünge dolanması denir.

Bilinmesi gereken bilgi : AY’ın Dönme Dönemi = AY’ın Dolanma Dönemi = 27,32 gün.

Bu iki dönemin eşit olması sonucu olarak AY bize hep aynı yüzünü gösterir. Öte yandan AY’ın bu hareketleri sırasında ( AY’ın YER etrafında bir kez dolanması sırasında) YER kendi ekseni etrafında 27 kezden fazla (27,32) döner.

AY, YER etrafındaki yörüngesinde bir kez dolanması ( 360 derecelik yol alması) 27,32 günde oluyorsa, bir günde kaç derecelik yol alır? Hesabı kolaydır.

360 derece / 27,32 gün = 13,2 derece/gün

Bilinmesi gereken bilgi : AY, YER etrafında doğuya doğru dolanırken, gökyüzünde bir günde, doğuya doğru açısal olarak yaklaşık 13 derece yol alır.

Bunun sonucu olarak AY, her gün, bir önceki güne göre yaklaşık olarak 52 dakika daha geç doğar.

AY’ın EVRELERİ

Bir küresel cisim bir ışık kaynağı tarafından aydınlatılırsa kürenin yarısı aydınlık, diğer yarısı ise karanlık olur.

Yarısı aydınlık, diğer yarısı karanlık olan böylesi bir cisme baktığınızda, bakış yönünüze bağlı olarak aydınlık / karanlık bölgeleri farklı farklı görürsünüz.

AY, YER etrafında yörüngede dolanırken, Güneş hem YER’in hem de AY’ın Güneş’e bakan yüzünü aydınlatır. Aydınlık olan tarafta Gündüz, diğer karanlık olan tarafta ise Gece olur. AY, Yer etrafında dolanırken, YER’den bakan gözlemci AY’ın aydınlık olan yüzünü gördüğü açı sürekli değişir ve AY’ın gördüğümüz yüzündeki aydınlık kısım sürekli değişim gösterir. İşte, bu farklı görünümlere AY Evreleri adı verilir.

Görsel 8 . AY’ın EVRELERİ

Görsel 8. AY Evrelerinin nasıl oluştuğunu anlatır.

Güneş, YER ve etrafında yörüngede dolanan AY’ın kendine dönük yüzünü aydınlatmış. Dört özel konum ele alındığında YER üzerindeki gözlemci bu dört konumda AY’a bakıyor. Gözlemcinin sağ kolu yukarıda.

  1. konum : Gözlemci AY’ın aydınlık yüzünü göremez. AY görülmez. YENİAY Evresi
  2. konum : Gözlemci AY’ın sağ yarısı aydınlık görünür. İLKDÖRDÜN Evresi
  3. konum : Gözlemci AY’ın aydınlık olan yüzünün tamamını görür. DOLUNAY Evresi
  4. konum : Gözlemci AY’ın sol yarısını aydınlık olarak görür. SONDÖRDÜN Evresi

YENİAY evresinde YER-AY-Güneş aynı hizadadır, ancak her zaman aynı çizgi üzerinde bulunmazlar. Bunun nedeni AY yörünge düzleminin, YER yörünge düzlemi TUTULUM ile çakışık olmayıp aralarında yaklaşık 5 derece açı olmasıdır. Bu konu, TUTULMALAR bölümünde ele alınacaktır.

Görsel 9. AY’ın farklı evrelerinde doğma-batma ve gözlenebilme zamanları

AY, yörüngesinde dolanırken( farklı evrelerinde) Güneş ile yaptığı açı sürekli değişmektedir.

YENİAY evresinde iken hemen hemen Güneş ile aynı hizada olur ve aralarındaki açı sıfıra yakındır. İLKDÖRDÜN evresine geldiğinde Güneş’in doğusunda 90 derece açıklıktadır. DOLUNAY evresindeki AY, Güneş ile karşı konumdadır ve aralarında 180 derecelik açı vardır. SONDÖRDÜN olduğunda, Güneşin batısında 90 derece (ya da doğusunda 270 derece) açıklıkta bulunur.

Görsel 9’daki videoyu inceleyelim.

Güneş, YER ve Yer etrafındaki yörüngesinde dört ana evresindeki AY’ın konumları görülmektedir. YER, üzerinde bir gözlemci, gözlemcinin ufuk düzlemini temsil eden teğet çizgi, ufuk üzerindeki doğu ve batı yönleri gösterilmiştir. Güneş’in ufuk çizgisine göre konumunu ve zamanı belirten ifade hemen Güneş’in yanında yazılı.

Başlangıçta; Güneş ufkun üzerine çıkmak üzere, ve zaman: “SABAH“. Bu konumda eğer AY Sondördün evresinde ise güneyde tam meridyen yöresinde demektir. Dolunay evresinde ise, Güneş doğarken AY ufkun Batı tarafında batıyordur. İlkdördün evresindeki AY ise yaklaşık 6 saat sonra doğacak sonucu çıkar.

Bu şekilde irdelemeyi, videoyu başlatarak değişik konumlardaki benzer anlatımları kendiniz çıkartıp irdeleyebilirsiniz. Kolay gelsin..

Çizelge 3. 2022 yılı içinde gerçekleşecek AY evrelerinin tarihleri.

2022 yılı içersinde gerçekleşecek olan AY Evrelerinin hangi tarihlerde olacağı Çizelge 3’de görülmektedir. Dolunay gecelerinde gecelerimiz de aydınlık olacak demektir. Yeniay evresinde ise gökyüzü gözlemciliği için karanlık geceleri gösterir. AY gözlemi yapacaksanız, İlkdördün ve öncesi günlerde ya da sondördün evresi sonrası günleri seçmelisiniz. Eğer AY filtreleri-süzgeçleriniz varsa istediğiniz zaman yapabilirsiniz ama en güzel gözlem İlk ve Son dördün evrelerinde olur. Neden mi? Gözlem yaparsanız kendiniz de fark edeceksiniz. Aydınlık ve karanlık bölgelerin arasındaki bölgede yer alan dağların, tepelerin, kraterlerin gölgelerinin arasında gezinmek harika olur…

Bu dört ana evre dışında diğer günlerde de aydınlık bölgedeki değişimler ilginçtir. Yeniay dan hemen sonra ve hemen önceki günlerde oluşan HİLAL görünümler de güzel olur.

Görsel 10. AY’ın gün gün değişen görünümleri

Görsel 10’da 1. kutudaki görünüm YENİAY evresidir. 8. – 9. İLKDÖRDÜN evresi 16. DOLUNAY, 23. SONDÖRDÜN evresi ve 29-30. tekrar YENİAY evresi olur. 3-4-27-28 kutularda ise HİLAL evreleri görülür.

Burada bir çelişki mi var ? AY’ın yörünge dönemi 27,32 gündür. Burada, Görsel 10. da gördüğümüz gibi Yeniay’dan Yeniay evresine kadar olan döngü yaklaşık 29,5 gün. Bu nasıl oluyor ?

Ayrıca başka sorular ortaya çıkar. Neden her Yeniay evresinde bir Güneş Tutulması ve her Dolunay evresinde bir AY Tutulması olmaz ?

AY için anlatılacak daha çok şey var…..

( Gökyüzünde Uydumuz AY ) devam edecek….

Mar 18

ILIM’dan ILIM’a GÖKYÜZÜ – I

(Temel Bilgiler + Güneş)

EKİNOKSLAR ARASI GÖKYÜZÜ

ve GÖK OLAYLARI

( 20 Mart 2002 İlkbahar Ilımı – 23 Eylül 2022 Sonbahar Ilımı )

Zamanlar :     TBZ  Türkiye Bölge Zamanı   ( =  GMT +  3 sa ) 

Öncelikle  bilinmesi  gereken  önemli bazı temel bilgilerden   sözedelim :

GÖKKÜRESİ : Karanlık bir gecede,gökyüzüne baktığımızda, gökcisimlerinin bize uzaklıklarını algılayamayız. Işıklı nokta şeklinde yanyana gördüğümüz iki gökcismi aslında birbirlerinden çok uzakta olabilir. Uzaklıklarını bilemediğimiz bütün gökcisimlerini sanki aynı uzaklıkta, bir yüzey üzerinde yeralıyormuş gibi algılarız, görürüz. Bu varsayılan yüzey bir küre yüzeyi olur.. Görsel 1. deki bu küreye GÖKKÜRESİ adını veriyoruz.

GÖKKÜRESİ : Tüm gökcisimlerinin üzerinde yeraldığı, üzerinde devindiği(hareket ettiği), merkezinde dünyamızın bulunduğu, sonsuz büyük yarıçaplı sanal bir küredir.

Görsel 1.Gökküresi

Yer’in dönme ekseni, gökküresinin de dönme eksenidir. Dönme ekseni gökküresini iki noktada keser. Bunlardan Kuzey taraftaki noktaya çokçok yakın konmda özel adı POLARİS olan Kutup Yıldızı bulunur.

Yıldızların  gökyüzündeki  konumları  insan ömrü süresince gözle farkedilir düzeyde değişim göstermez, sabit gibidir.  Bu değişimler binlerce yıllık gözlemlerle belirgin hale gelir.

Gezegenler,  gökküresi  üzerinde,   bakıldığında  farkedilmeyecek şekilde yer değiştirirler. Bu yer değiştirme  kısa sürede algılanamaz. Uzun zaman aralıklarında gözlendiklerinde diğer yıldızlar arasında yer değiştirdikleri görülür.

Gözlemciler,  gökcisimlerini,  kendi ekseni etrafında  dönen ve ayrıca Güneş’in etrafında elips yörüngede dolanan bir gezegen olan YER üzerinden gözlemektedir.  YERKÜRE’nin  dönme  ve  dolanması sonucu olarak, dönen ve dolanan bu  gezegen üzerinde gözlem yaptığımız için,  GÖRÜNÜR HAREKET  kavramları ortaya çıkar.

İnsan yapısı bir  düzgün hareketin içinde yeralıyorsa bu hareketi algılayamaz. (Örn: Sarsıntısız  ve sabit bir hızla giden bir uçak içindeyseniz, dışarıdaki bulutlara bakmadığınız sürece  uçağın hareketini algılayamazsınız.)  Bu nedenle, YER’in  dönmesini ve dolanmasını algılayamayız. Bunun sonucu olarak da gökküresi üzerindeki cisimleri sanki hareket ediyormuş gibi algılarız. (Tıpkı  düzgün hareket yapan bir araç  içinden  bakıldığında dışarıdaki sabit nesneleri, aracın hareketinin tersi  yönünde aynı hızda hareket ediyormuş gibi görünmesi.)

YER’in  kendi ekseni etrafında  dönme hareketi  sonucu olarak,  GÖKKÜRESİ de   YER’in  dönme ekseni etrafında  YER’in dönme yönünün tersi yönde dönüyormuş gibi görülür.   YER’den bakan gözlemci için   Gökküresi  üzerindeki  tüm gökcisimleri de  dönme hareketine katılır ve  gün boyunca gökküresi üzerinde GÖKEŞLEĞİ’ne paralel bir yol izlerler. Güneş, Ay, gezegenler de dahil olmak üzere YER’in  batıdan-doğuya doğru  dönmesi sonucu,  gökküresi-gökcisimleri  doğudan-batıya  doğru hareket ediyormuş gibi görünürler. Buna  GÜNLÜK GÖRÜNÜR HAREKET  adı verilir.

YER’in  Güneş etrafındaki  yörünge hareketi sırasında,  Yerdeki gözlemci Güneş’e doğru baktığında, onu gökküresi üzerinde  sabit yıldızlar arasında yer değiştiriyormuş gibi görür. YERKÜRE Güneş etrafında bir tur attığında, yerden bakan gözlemci  GÜNEŞ’in gökküresi  üzerinde  bir  tur  atıyormuş gibi görecektir. Bu harekete de  YILLIK GÖRÜNÜR HAREKET adı verilir.  Bu hareket sırasında izlediği yol  olan YER yörüngesi, TUTULUM  adını alır. Başka bir deyiş ile,  “GÜNEŞ  bir yıl boyunca gökküresi üzerinde TUTULUM adı verilen çember üzerinde  dolanır.”

Çıplak gözle gökyüzü gözlemleri yapmak istiyorsanız,  görünen bu hareketler  hakkında bilgileri tazelemek ya da öğrenmek için  ;   youtube.com/astrobilgi/videos     adresindeki konu ile ilgili aşağıdaki videoları izlemenizi öneririm.

AstroBilgi  Evde No : 3  Astronomide Temel Bilgiler

Astrobilgi  Evde No : 10  ,  15    Gökyüzünü Tanıyalım

Astrobilgi  Evde No : 40    Ekinoks ile ilgili Her Şey

Görsel 2. Gökküresi – Gök Eşleği – Tutulum
Görsel 3 . Bir gözlem yerinde Güneş’in Yıllık ve Günlük Görünür Hareketlerinin görünümü

Görsel 2.de,  Gök Eşleği  ile Tutulum çemberlerinin iki kesişim noktası görülür.  

20-21 Mart  günü gerçekleşen kesişme noktasına , Güneş’in o gün gökyüzünde bulunduğu noktaya

( İN : İlkbahar Noktası ), bu tarihe de  İlkbahar ILIMI (Vernal Equinox )  adı verilir.

22-23 Eylül  günü gerçekleşen kesişme noktasına, Güneş’in o gün gökyüzünde bulunduğu noktaya

( SN : Sonbahar Noktası ), bu tarihe de  Sonbahar ILIMI (Autumn Equinox )  adı verilir.

Görsel 3.de ise,   Güneş’in bu özel günlerde, gözlem yerinin gökyüzünde, Günlük Görünür hareketi sırasında Gök Eşleğine paralel olarak doğudan batıya kadar izlediği  yollar görülmektedir.

Güneş, 21 Haziran günü Gök Eşleğinden kuzeye doğru 23,5 derece uzakta bulunur,  21 Aralık günü ise  Gök Eşleğinden güneye doğru 23,5 derece uzaklıkta olur.

Güneş’in Gök Eşleğine olan açısal uzaklığı (DİK Açıklığı) kaç derece ise, Dünya üzerinde, enlemi Güneş’in o anlık dik açıklığına eşit olan gözlem yerlerinde Güneş ışınları yere DİK olarak düşer. O enlemlerde yere dik cisimlerin gölgesi oluşmaz

21 Haziran günü Güneş ışınlarının dik olarak düştüğü en kuzeydeki enleme ( +23,5 derece Enlem Çemberine) YENGEÇ DÖNENCESİ adı verilir. 21 Aralık günü ise güneyde -23,5 derece enlemlere dik düşer ve bu enleme OĞLAK DÖNENCESİ adı verilir.

Güneş,  Gök Eşleğinin kuzeyinde olduğu  zaman, kuzey yarıkürede  YAZ mevsimi gerçekleşir.  Hava koşulları daha güzel, gökyüzü daha bulutsuz ve  gözlem için daha uygun olur.  

Bu nedenle de bu yazı dizisinde bu tarihler arasında  gökyüzü ve gerçekleşecek gökolayları ele alınmıştır  ve yazı dizisinin adı da,  

“  ILIM’dan  ILIM’a  Gökyüzü “      olarak belirlenmiştir.

ILIM’dan  ILIM’a   GÜNEŞ

ILIM ( Equinox )   Zamanları ( 2022 ) :

YER’in yörüngesi  üzerindeki İlkbahar Noktası  ve  Sonbahar  Noktasında  bulunduğu  günler.

İlkbahar  ILIMI   :  20  Mart   17sa 33dk             Sonbahar  ILIMI  :  23  Eylül    03sa  04dk

GÜNDÖNÜMÜ  ( Solstice ) Zamanları ( 2022 ) :

YAZ Gündönümü   :   21  Haziran    11sa  14dk        KIŞ  Gündönümü    :   21  Aralık       23sa  48dk

YER – GÜNEŞ arası  uzaklık 

Elips  yörüngede dolanan YER’in Güneş’e olan  ortalama  uzaklığı 

=  149,6 Milyon Km  =   1  AB (Astronomik Birim) ,   1  GB (Gök Birimi)

Görsel 4. Yer yörüngesi

( EN Yakın :  Günberi    –    EN Uzak : Günöte  konumları )

Günberi  :  04  Ocak    2022         Saat  :   09:52      147 105 052 km

Günöte   :  04  Temmuz   2022    Saat  :   10:10     152 098 455 km

BURÇ Takımyıldızları  arasında  yolculuk :

GÜNEŞ , Yıllık Görünür Hareketi sırasında, gökyüzünde TUTULUM üzerinde  hergün yaklaşık 1 derece  doğuya doğru  hareket ederken (Görsel 5.),  İlkbahar noktasından(İN) sonbahar noktasına(SN) doğru  sırasıyla,  BALIKLAR, KOÇ,  BOĞA, İKİZLER, YENGEÇ, ASLAN  ve  BAŞAK takımyıldızı sınırları  içinde yol alır.

GÜNEŞ , Yıllık Görünür Hareketi sırasında, gökyüzünde TUTULUM üzerinde  hergün yaklaşık bir derece  doğuya doğru  hareket ederken(Görsel 5 ),  İlkbahar noktasından(İN) sonbahar noktasına(SN) doğru  sırasıyla,  BALIKLAR, KOÇ,  BOĞA, İKİZLER, YENGEÇ, ASLAN  ve  BAŞAK takımyıldızı sınırları  içinde yol alır.

Görsel 5. Güneş’in İlkbahar Ilımından – Sonbahar Ilımına kadar gökyüzünde izlediği yol..
BALIK13  Mart 17  Nisan
KOÇ18  Nisan14  Mayıs
BOĞA14  Mayıs21  Haziran
İKİZLER21  Haziran20 Temmuz
YENGEÇ21  Temmuz10  Ağustos
ASLAN11  Ağustos17  Eylül
BAŞAK17  Eylül31  Ekim
Güneş’in, Ilımdan Ilıma geçen sürede Burç takımyıldızları sınırları içinde bulunduğu tarihler

Güneş’in  Burç  takımyıldızları sınırları içinde bulunduğu yaklaşık tarihler ise  birçok kişiye ilginç  gelebilir, bildikleri-duydukları  tarihlerden  farklı olacaktır. Çünkü , bilim dışı yaklaşımlarda  (astroloji gibi..)  farklı kabuller  sonucu  farklı  tarihler kullanılır. 

Bu konuda  ayrıntılı bilgi için :   https://www.youtube.com/c/AstroBilgi/videos

AstroBilgi Evde  No : 62  Takımyıldızlar, Zodyak Kuşağı ve Burçlar ! 

AstroBilgi Evde  No : 66  Burçların  Gerçek  Yüzü

GÜNEŞ, hangi tarihte, hangi gözlem yerinde, saat kaçta doğar, batar ?

Görsel 6. Güneş’in 2022 yılı içinde doğma, batma ve meridyenden geçme(öğle) zamanları

Görsel 6. da görülen(yukarıdaki) grafikte    2022 yılı boyunca,  30 derece Doğu Boylamlı bir gözlem yerinde   Güneş’in   DOĞMA,  ÖĞLEN den Geçiş ve  BATMA  zamanları  verilmektedir. 

Düşey eksende,  solda  yıl içindeki gün sayıları, sağda ise  yıl içindeki aylar 10 günlük aralıklar  olacak şekilde hazırlanmıştır.  Yatay eksende verilen  gün içindeki saatlere, ( zamanlara )  Güneş’in yörüngesindeki  farklı hızlarda hareketinden kaynaklanan   zaman düzeltmesi ( Zaman Denklemi  E(t) : Equation of Time)   uygulanmıştır.

Herhangi bir gün için :  Soldaki  düşey eksenden o gün sayısı, ya da  sağdaki   düşey eksende o ay içindeki yeri  yaklaşık olarak bulunur. O noktadan, yatay çizgilere paralel çizgi çekilir, çekilen bu çizginin  grafikteki  kırmızı eğrileri  kestiği noktaların hizasından üst ya da alt eksendeki saatler okunur. 

30 Derece Doğu Boylamı,  Kuzeyde İZMİT, BİLECİK güneyde DEMRE yakınından geçen  boylamdır.   Bu boylamın  doğu tarafındaki gözlem yerleri için  DOĞMA- Öğlen Geçiş ve BATMA saatleri  daha erken,  batısındaki gözlem yerleri için daha geç gerçekleşir.

Bulunduğunuz gözlem yeri  için hesaplamak isterseniz ; gözlem yerinizin Coğrafi  boylamının derece cinsinden   değerini (GYB)  bulmanız gerekir.  Daha sonra aşağıdaki işlemi uygulamalısınız.

(Doğu Boylamı şeklinde belirtildiği için boylam değerinizi  pozitif (+)  almalısınız.

( 30 – GYB)  x 4 dk  =  Bu hesaplama sonucunda bulacağınız  dakika değerini  yukarıdaki grafikten okuduğunuz değerlere eklemek zorundasınız. 30 dereceden daha büyük boylamlı, daha doğudaki gözlem yerleri için bulunacak değer negatif ( – ) olur.

Bu olaylar 30 derece boylamının doğusundaki gözlem yerlerinde daha erken, batısındaki yerlerde ise daha sonra gerçekleşir.

Örnek olarak :

01 Nisan 2022   günü :     yukarıdaki grafikten yaklaşık olarak okunan değerler ;

Doğma  06:45   ,    Öğlen    13:05   ,     Batma   19:25

Gözlem yeri   boylamı  :  27 derece doğu boylamı olsun.      (30 – 27) x 4 = 12 dk  Bu değerkullanılarak bu gözlem yeri için gerçekleşme saatleri ise :   Doğma   06:57    ,  Öğlen    13:17    ,   Batma   19:37   olarak bulunur.

Hesaplama yapmak istemiyorsanız, aşağıdaki çizelgeden yararlanarak, bulunduğunuz boylam değeri için eklenecek (ya da çıkartılacak) dakika değerini okuyun. Bu çizelgeden okuduğunuz değeri, yukarıdaki grafikten okuduğunuz saatlere ekleyin (ya da çıkartın).

Boyl.27 2829303132333435363738394041424344
Dak.12080400-04-08-12-16-20-24-28-32-36-40-44-48-52-56

Herhangi bir günde batma saati ile doğma saati farkı o gün için GÜNDÜZ SÜRESİ ni verecektir.

Ülkemiz 36 derece Kuzey ile 42 derece Kuzey enlemleri arasında yeralmaktadır. Aynı boylam dairesi üzerinde olsa bile farklı enlemlerdeki gözlem yerleri için doğma-batma-öğlen geçişi zamanlarında yılın bazı dönemlerinde farklar olur. Ancak, bu farklar çok azdır ve boşlanabilir.

2022 yılı içinde iki AY tutulması ile iki GÜNEŞ tutulması gerçekleşecektir.

16 Mayıs 2022 Tam Ay tutulması 08 Kasım 2022 Tam Ay Tutulması

16 Mayıs günü gerçekleşecek Tam Ay Tutulması ülkemizden gözlenemeyecektir. Sadece Batı bölgelerinde tutulmanın ilk evreleri parçalı olarak kısa süre görülecektir.

30 Nisan 2022 Parçalı Güneş Tutulması 25 Ekim 2022 Parçalı Güneş Tutulması

Bunlardan sadece 25 Ekim günü gerçekleşecek olan Parçalı Güneş Tutulması ülkemizden de izlenebilecektir. Ayrıntılı bilgiler TUTULMALAR başlığı altında verilecek..

Bir sonraki bölüm : ILIM’dan ILIM’a GÖKYÜZÜ – II ( Gökyüzünde AY )

Şub 18

Gökbilimde Lisansüstü Kız Öğrenciler Söyleşisi

Uluslararası Astronomi Birliği 11 Şubat-08 Mart tarihleri arasında ‘Gökbilimde Kadınlar ve Kızlar‘ temalı etkinlikler gerçekleştiriyor. Biz de bu tarihler arasında iki etkinlik gerçekleştireceğiz. Bunlardan biri Gökbilimde Kadın Öğretmenler ve diğeri Gökbilimde Lisansüstü Kız Öğrenciler. Gökbilimde lisansüstü eğitim alan öğrencilere yönelik 24 Şubat 2022’de saat 21:00’de AstroBilgi’nin Youtube kanalında yapacağımız söyleşimize bekleriz. Program afişi ve söyleşide yer alacak yakın geleceğin gökbilimcileriyle ilgili bilgilerin yer aldığı dosyamızı inceleyebilirsiniz.

Program ve katılımcılarİndir