YAZ AYLARINDA

GÖKYÜZÜ – GÖK OLAYLARI

( HAZİRAN – TEMMUZ – AĞUSTOS – EYLÜL )

Zamanlar :     TBZ  Türkiye Bölge Zamanı   ( =GMT +3sa ) 

Görsellerdeki boyutların ve uzaklıkların ölçekli olmadığını belirterek yeni tanım ve bilgilerle devam edelim..

GÖKYÜZÜNDE  GÜNEŞ

Bu yazı dizisinin ilk yazısında ( Ilımdan Ilıma Gökyüzü  I )   Güneş’in yaz aylarında hareketleri ayrıntılı olarak verilmişti.

Yukarıdaki Görsel’de verildiği gibi Güneş’in gökyüzünde hangi tarihlerde hangi takımyıldızlarda olacağı,  her ayın ilk günü gökyüzünde nerede olacağının yanı sıra doğma batma saatleri ve gün uzunlukları grafik ve çizelgeler halinde verilmişti. Bu bilgilere oradan ulaşabilirsiniz.

ILIM  ( Equinox ) Zamanları ( 2022 ) :

İlkbahar  ILIMI   :  20  Mart   17sa 33dk   Güneş ,  Tutulum ile Gök Eşleğinin kesim noktalarından birisi olan  İlkbahar noktasında  δ (Dikaçıklık) = 0 derece       

Sonbahar  ILIMI  :  23  Eylül    03sa  04dk  Güneş, Tutulum ile Gök Eşleğinin kesim noktalarından birisi olan Sonbahar noktasında  δ (Dikaçıklık) = 0 derece 

GÜNDÖNÜMÜ  ( Solstice ) Zamanları ( 2022 ) :

YAZ Gündönümü   :   

21  Haziran  11sa  14dk  Gök Eşleğinin kuzeyinde eşleğe en uzak δ (Dikaçıklık) = + 23.5 derece       

KIŞ  Gündönümü    :   

21  Aralık  23sa  48dk  Gök Eşleğinin güneyinde eşleğe en uzak δ (Dikaçıklık) = – 23.5 derece 

Güneş’in dik açıklık değeri  bir gözlem yerinde  doğma ve batma noktalarının yerini, doğma ve batma zamanlarını ve gün süresini  belirler.

• Güneş’imizin Dik açıklığı = 0 derece ise, yani ILIM günlerinde  gökyüzünde  gün boyu Günlük Görünür Hareketini Gök Eşleği  üzerinde yapar.
• Tam bu gün, Dünya’da Yer Eşleği (Ekvator) üzerindeki noktalara  Güneş Işınları  DİK olarak düşer.
• TAM DOĞU  noktasından doğar,  TAM BATI  noktasından batar.  Gündüz süresi 12 saat olur (Kırılma ve hesaplama yöntemi nedeniyle tam 12 saat olmaz ). 
• Gece-Gündüz Eşitliği   veya    GÜN–TÜN  Eşitliği adı verilir.

Diğer günlerde ;

• Dik açıklık değeri pozitif ( + ) ise,  yani Güneş Gök Eşleğinin kuzeyinde ise,  Kuzey Yarıküredeki gözlem yerleri için Gündüz süresi  12 saatten büyük olur. ( Güney yarıküredekiler için tersi, yani 12 saatten kısa olur.) ( İlkbahar Ilımından Sonbahar Ilımına kadar..)
• Dik açıklık değeri negatif ( – ) ise,  yani Güneş Gök Eşleğinin güneyinde ise,  Kuzey Yarıküredeki gözlem yerleri için Gündüz süresi  12 saatten küçük olur. ( Güney yarıküredekiler için tersi, yani 12 saatten uzun olur.) (Sonbahar Ilımından İlkbahar Ilımına kadar )

GÜNDÜZ SÜRESİ Hesaplamak için basit bir excel işlem dosyası : gündüz süresi hesabı

Gözlem yapılan ya da incelenen tarihte Güneş’imizin dik açıklığı kaç derece ise, Dünya üzerinde sadece enlemi Güneş’in dik açıklığına eşit olan yerlere o gün DİK düşer. ( Bu durumda bazı ders kitaplarında da yazılı olduğu gibi, ” Yaz aylarında Güneş ışınları Kuzey yarı küreye dik düşer ” şeklinde veya benzeri ifadeler yanlıştır.)

YAZ aylarında Biricik Uydumuz : AY

AY, YER etrafındaki yörüngesinde dolanırken, 2022 yılı içinde, YAZ aylarında 29 Haziran günü YER’e en uzak, 13 Temmuz günü Yer’e en yakın konumda olacaktır. Art arda oluşacak bu konumlar arasındaki uzaklıklar farkı ise çizelgeden görüleceği gibi 49,357 km dir.

En yakın olduğu konumda 13 Temmuz günü gökyüzünde görünen çapı en büyük, en uzak olduğu 29 Haziran günü görünen çapı en küçük olacaktır.

2022 Yaz aylarında AY’ın EVRELERİ :

Önceki bilgilerimizi tazelersek, AY’ın evreleri ile gözlenebilirliğini birlikte irdeleyebiliriz.

YENİAY evresinde : Güneş ile aynı hizada, birlikte doğar ve birlikte batar, görünmez, gözlenemez. Güneş Tutulmaları, koşullar uygun ise bu evrede olur.

İLKDÖRDÜN evresinde : AY, Güneş’in 90 derece doğusundadır. ( Uzanım U=90 derece Doğu ) Öğlen zamanı doğar, Güneş battığında Güney yönünde en yüksek konumunda olur. Yaklaşık 6 saat gece yarısı batıncaya kadar gözlenir.

DOLUNAY evresinde : Güneş Dünya’nın bir tarafında, AY diğer tarafında demektir. Aralarındaki açı yaklaşık 180 derecedir. Güneş batarken AY doğar, bütün gece gökyüzünde olur, sabah Güneş doğarken AY batar. AY Tutulmaları, koşullar uygun ise bu evrede gerçekleşir.

SONDÖRDÜN evresinde : AY, Güneş’in 90 derece batısındadır. Gece yarısı doğar, sabaha kadar gözlenebilir, sabah Güneş doğarken Güney yönünde en yüksek konumunda olur. Öğle zamanı batar.

YENİAY evresinin birkaç gün öncesi ve sonrasında HİLAL evreleri oluşur. HİLAL ve YENİAY evreleri AY gözlemleri için en uygun, en keyifli gözlem zamanlarıdır.

YAZ ayları süresince AY, YER etrafında dört turdan fazla dolanmış olacaktır. Bu dolanmalar sırasında, çoğu zaman gezegenler ve parlak yıldızlar ile açısal olarak yakın görünümde olacaktır.

GEZEGENLER

” Grafik Okuma ” işlemine aşağıdaki grafiklerle devam edelim.

Aşağıda-soldaki grafik bize ne anlatıyor ? Kuzey yarımküredeki gözlem yerleri için, (bizler için) gökcisimlerinin dik açıklıklarının büyük olması ; gökyüzünde Gök Eşleğinden kuzeye doğru, daha yüksekte, daha uzun süre ufkunuzun üstünde gözlenebilmesi demektir. Güneş’in Tutulum üzerinde hareket ettiğini de biliyoruz. İrdeleme size kaldı artık….

( Gök Eşleğinin gökyüzündeki konumunun gözlem yapılan yer için değişmez olduğunu biliyorsunuz, nasıl belirleyebileceğinizi daha önce ki yazılarda bulabilirsiniz.)

Yaz aylarında gezegenlerin parlaklıklarındaki değişimlerin anlamları ne? MERKÜR Temmuz ayı ortasında en parlak, Eylül ayı ikinci yarısında en sönük görünüyor. En uzak olduğu konumda en parlak, en yakın olduğu konumda ise en sönük görünmesinin nedeni ?

Size bir soru : Merkür’ün Yörüngesini dolanma süresi 88 gündür. Buna göre üstkavuşum konumundan altkavuşum konumuna kadar geçen süre kaç gün olmalıdır ? Kolay gelsin 🙂

Yukarıdaki görsel bu konuda yardımcı olacaktır. 4 karasal gezegenin Yaz aylarında yörüngelerinde aldıkları yollar görülmekte. Merkezde Güneş var. YER için tarihler gösterilmiş, diğerleri için de aynı. İstediğiniz tarihte videoyu durdurduğunuzda diğer gezegenlerin nerede olduğunu, birbirlerine göre durumlarını görebilirsiniz.

Gezegenlerin yaz aylarında , Güneş’e olan açısal uzaklıklarını ( Uzanım ), bu uzaklıkların en büyük olduğu zamanları, yörüngedeki konumlarını, gezegenler için geri hareket başlangıç bitiş tarihlerini aşağıdaki çizelgede bulacaksınız. Şimdi de “Çizelge Okuma” yapalım.

Yukarıdaki MERKÜR yörüngesi görseli ile aşağıdaki çizelgeyi birlikte değerlendirelim.

Üstkavuşum konumudan Altkavuşum konumuna kadar gezegen Güneş’in Doğu tarafında, uzanımlar Doğu uzanım olur. Altkavuşumdan Üstkavuşuma kadar Güneş’in Batı tarafında yer alır. Batı Uzanımlıdır.

Doğu uzanımlı ise Güneş Battıktan sonra Batı ufkunda, kısa süre ufka yakın gözlenebilir. Batı uzanımlı ise Güneş doğmadan az önce, Doğu ufkunda, kısa süre ufka yakın gözlenebilir.

MARS ve VENÜS yaz aylarında doğu yönünde ileri hareketlerini yapacaklar. Güneş’e göre gökyüzündeki açısal hızlarına bağlı olarak, daha hızlı olan VENÜS Güneş’e doğru açısal olarak yaklaşacaktır. Daha yavaş olan MARS için, Güneş daha hızlı giderek arayı açacak ve MARS’ın uzanımı Batı yönde artacaktır.

JÜPİTER ve SATÜRN ise doğuya doğru açısal olarak zaten yavaş yer değiştiriyorlar. Bunun üzerine bir de Geri Hareketleri başlayınca bu kez batıya doğru ağır ağır yer değiştirecekler.

Şimdi bütün bu anlatılanları Güneş ve gezegenlerin gökyüzündeki görünür hareketlerinin gösterildiği aşağıdaki videoyu da “okuyarak” daha iyi anlayalım, pekiştirelim.

Videoyu herhangi bir anda durdurduğunuzda, Güneş’in Tutulum üzerindeki hareketinde bulunduğu nokta yaklaşık olarak tarihi gösterecektir. Güneş ve gezegenlerin o tarihteki konumunu göreceksiniz. Elbette, zaman ve konum duyarlıkları fazla olmayacaktır. Merkür, Venüs ve Mars’ın açısal hız farklılıklarının gökyüzündeki görünümü nasıl değiştirdiğini göreceksiniz. Ortadaki yatay mavi çizgi Gök Eşleğidir. İlk görünüm 1 Haziran’daki görünümü gösterir. ( Videoyu tam ekran yaparak izlemeyi unutmayın.)

Merkür’ün açısal hızı fazla, Bir yıl içinde üç geri hareket gösterebilir. Bunu ayrı bir görsel ile aşağıda göreceksiniz. 2022 yılı içinde Merkür’ün gökyüzündeki konumu, geri hareketleri tarihe göre verilmiş.

Bu görselin de bulunduğu, bilgi dolu, meraklı amatörler için yararlı iki web sayfası daha: https://www.skymarvels.com/ ve https://stjerneskinn.com/almanac-2022.htm incelemenizi öneririm.

GÖKYÜZÜNDEN GÖRÜNÜMLER :

Haziran ayının ilk gününden itibaren gökyüzü gözlem için ideal sayılabilir.

YENİAY evresi sonrasındaki AY en güzel gözlenebilir durumda olacak. İlerleyen günlerde gittikçe büyüyen Hilal görünümü, 8 Haziran İLKDÖRDÜN evresine kadar sürecek. Akşamın ilk saatleri AY gözlemi yapılır..

AY gözleminin ardından güneyde öğlen çemberinize gelmiş olan AKREP, YAY takımyıldızları ile aynı bölgede Samanyolu gökadası merkez doğrultusundaki çok sayıda derin uzay cismi arasında gezinti yapılır. Gökyüzünü saran samanyolu çıplak gözle keyifle izlenir.

Gece yarısı ilk doğan SATÜRN biraz yükselince hedefte demektir. Bir süre sonra çok yakın görünümlü MARS ve JÜPİTER tam doğu noktasında görünecekler. Gözlem sırası onlarda. İlerleyen günlerde MARS JÜPİTER’i terk edip uzaklaşacak. Ardından biraz daha kuzeye doğru bir konumdan VENÜS ufuktan kendisini gösterecek. Gözlem sırası şimdi onda.. Son sırada sönük, Güneş’e yakın görünümde MERKÜR sahne alacak. Güneş doğmadan önce kısa süre, ufka yakın bir şekilde gözleyebilirseniz ne mutlu size.

Sabah oldu, az sonra Güneş doğacak. Dolu dolu bir gözlem gecesi oldu. Haftanın günlerine de adını veren, gökyüzünde antik dönemlerde tanrısallaştırılmış olan yedi parlak GEZGİN (Güneş, Ay, Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn ) size bir gece içinde sıra ile kendilerini göstermiş olacak. Gözlem gecesi biterken gökyüzü aşağıdaki görseldeki gibi olacak.

İlk günleri kaçırdım diye üzülmeyin. Yaz boyunca benzer ya da değişik gökyüzü sizleri bekliyor olacak. Örnek mi? Aşağıdaki görsel 23/24 Haziran gecesine ait. Belki daha güzel. AY diğer gökyüzü tanrılarının arasına katılmış, dizilmişler, gösteri yapıyorlar.

Gece boyunca nasıl hareket ettiklerini görmek istiyorsanız, seçtiğiniz cisimden geçen ve Gök Eşleğine paralel çember çizmeniz yeterli. ( Bütün gökcisimlerinin gökyüzünde Günlük Görünür Hareketi sırasında izlediği yol Eşleğe paraleldir. )

İlerleyen günlerde MERKÜR ve VENÜS açısal olarak Güneş’e yaklaşacaklar ve yaz sonuna doğru gözlenmeleri zorlaşacaktır. Diğer parlak gezegenlerin gözlemleri yaz boyunca keyifle sürdürülebilecek.

GÖKTAŞI YAĞMURU: PERSEIDS – ( KAHRAMAN GÖKTAŞI YAĞMURU )

12 / 13 Ağustos

17 Temmuz ile 24 Ağustos tarihleri arasında görülür. Yağmurun (!) en şiddetli olduğu tarihler 11-14 Ağustos günleri olur. Bu yıl 12/13 Ağustos gecesi maksimum göktaşı sayısına ulaşacak. Bu sayı genelde 50 den fazla olmaktadır. Bu yaz, tam o gece AY, DOLUNAY evresinde olacak. Bunun anlamı, gökyüzünün zemin parlaklığı çok fazla olacak ve bunun sonucu olarak zayıf ışıklı göktaşı izleri görülemeyecek demektir. Kısacası bu yaz KAHRAMAN Göktaşı Yağmuru sönük geçecek anlamına gelir.

Bu göktaşı yağmuru ; Dünyamız, Swift-Tuttle kuyrukluyıldızının Güneş etrafında dolandığı yörüngesi üzerinde bıraktığı toz vb kalıntıları içinden geçerken oluşur.

Yukarıdaki görseldeki gibi, göktaşı izleri sanki aynı merkezden çıkıp dağılıyor gibi oluşur. O merkez bölgede Persei (KAHRAMAN) takımyıldızı olduğundan Ağustos ayındaki bu yağmurun adı da KAHRAMAN Göktaşı Yağmuru olur. ( Uzun süre poz verilerek, farklı zamanlarda oluşmuş göktaşı izleri aynı çerçeveye birlikte kaydedilmiş olur.)

Öneri : STELLARIUM

Stellarium gökyüzü programını-yazılımını bilgisayarınıza, tabletinize veya cep telefonunuza indirin. Kullanımda : Önce bulunduğunuz konumu programa tanımlayın. sonra istediğiniz gibi kurcalayıp öğrenebilirsiniz. Bu konuda, kullanımının anlatıldığı videolar var. AstroBilgi sayfalarında da bulabilirsiniz.

Özellikle, tarih ve saat seçimini yaptığınızda karşınıza o andaki gökyüzü görünümü gelir. Yukarıdaki gökyüzü görsellerinde olduğu gibi.. Gerçek zamanda değişir. İsterseniz hızlandırıp bir gece boyu nasıl değişeceğini birkaç dakikada görebilirsiniz. Büyüterek gökcisimlerinin gerçek görüntülerini görebilir, konum ve fiziksel özelliklerini her an izleyebilirsiniz. Zaman olarak onbinlerce yıl geriye ya da ileriye tarih seçme şansınız var. Gerçekten çok kullanışlı, bilgi dolu ve güncellenen bir yazılım. Öğrenin ve kullanın derim. Gökyüzünü dört duvar arsında öğrenmenin en güzel yollarından birisi.

Yaz aylarında işinize yarayacak, gökyüzünü, gökyüzündeki hareketleri anlamanıza yarayacak bilgilerle dolu bir yazı oldu. Umarım, özellikle Fen Biliimleri öğretmeni olan arkadaşlarımız için kaynak oluşturur.

Sağlıklı, huzur dolu, keyifli bir yaz geçirmeniz dileğiyle ..

Gökyüzünüz açık olsun..

MAYIS AYINDA GÖKYÜZÜ – GÖKOLAYLARI

Zamanlar :     TBZ  Türkiye Bölge Zamanı   ( =  GMT +  3 sa ) 

Görsellerdeki boyutların ve uzaklıkların ölçekli olmadığını belirterek yeni tanım ve bilgilerle devam edelim..

Önceki yazıda, Güneş ve AY’ın birlikte, “Günlük Görünür Hareketleri” aşağıdaki Görsel 1. ile verilmişti.

Bu videoda, AY’ın evresi seçilerek, gün boyu gökyüzünde nasıl izlenebileceği gösterilmektedir. Gözlemcinin ufkuna göre Doğma-Batma zamanları da yaklaşık olarak belirlenebilmektedir. Benzer değerlendirmeleri yaparak, AY yerine, Güneş’e göre doğu ya da batı uzanım açısını bildiğiniz bir gezegeni yerleştirip nasıl, ne zaman ve nerede gözleyebileceğinizi de belirleyebilirsiniz.

Mayıs ayı içinde gökyüzü size, güzellikler sunuyor olacak.

1 Mayıs : Jüpiter ile Venüs, sabaha karşı Doğu ufkunuzda çok yakın görünümde olacaklar.

5/6 Mayıs gecesi, sabaha karşı, Doğu ufkunuzda görsel şölen var.

Gece yarısından sonra Satürn, Mars, Jüpiter ve Venüs sıra ile dizilmiş olarak yükselecekler. Satürn’ün halkasını, Jüpiter’in lekelerini ve Galileo uydularını, Mars’ın kızıllığını, Venüs’ün ışıltısını ardı ardına izlemek çok keyifli olacaktır.

ETA KOVA ( Eta Aquarids) Göktaşı Yağmuru

Bu dizilişin bulunduğu yönde aynı saatlerde, sayıca maksimumda (saatte 30-40 göktaşı izi ) olacak olan (Eta KOVA) Eta Aquarid göktaşı Yağmuru gerçekleşecek. Bu saatlerde gökyüzünde AY olmayacak, yani gök parlaklığı da az, bunun sonucu olarak göktaşı izleri daha belirgin görülebilecek demektir.

(Eta Aquarid-Eta KOVA Göktaşı yağmuru ; Halley kuyrukluyıldızının Güneş çevresindeki yörüngesinde bıraktığı toz kalıntılarının, bu tarihlerde oradan geçen YER’in atmosferine girmeleri ile oluşur.)

Öyleyse biraz uykunuzdan vazgeçin, gece yarısından sonra bu şöleni izlemeye programlanın. Yapacağınız şey, kent ışıklarından uzaklaşın, güvenli ve karanlık bir yer bulun, ortama uygun giyinin. Teleskoplarınız ya da dürbünleriniz ile gezegenleri ziyaret edersiniz. Göktaşı yağmurunu izlemek için oturun ya da uzanın, doğu-güneydoğu yönünde gökyüzünü izleyin. Sıcak bir içecek, hafif bir müzik ve bunların yanısıra AstroBilgi sohbeti de harika olacaktir.

Bunu festivali kaçırırsanın üzülmeyin, 23-29 Mayıs günleri arasında bu kez Göktaşı yağmuru yerine son Hilal evresindeki AY, bu gezegenlere eşlik edecek. AY‘ın gözlem için en uygun konumda olması güzel bir durum. AY ; 21/22 Mayıs‘ta SATÜRN ile yakın görünümde, 24/25 Mayıs‘ta MARS-JÜPİTER ikilisine eşlik edecek, 26/27 Mayıs‘ta VENÜS ile çok yakın görünümde olacak. 28/29 Mayıs‘ta ise MARS ile JÜPİTER çok yakın görünümde olacak. Bu olayların hepsi de sabaha karşı doğu-güneydoğu ufkunda gerçekleşecek.

16 MAYIS 2022 TAM AY TUTULMASI – KANLI AY ( ! )

16 Mayıs günü sabaha karşı başlayacak olan TAM AY TUTULMASI’nın tamamı ülkemizden gözlenemeyecektir. AY, turulma gününde, Doğu illerimizde yaklaşık 04:50, Batı illerimizde ise yaklaşık 05:55 te, tutulma başladıktan kısa bir süre sonra tamamen batmış olacaktır. Ay tutulmasının her aşamasındaki zamanları Görsel 3.te gösterilmektedir.

AY’ın gölge konisi içine girmesi (AY yüzeyinin kararmaya başlaması) neden hep Doğu tarafında başlar ? Hiç düşündünüz mü ?

AY, günlük görünür hareketinde gökyüzünde batıya doğru yol alır. Ancak , gölge konisi içine girme olayı yani tutulmanın başlaması, yörüngesi üzerinde doğuya doğru gerçek hareketi sırasında oluşur. Bunun sonucunda tutulma, yani kararma AY yüzeyinin doğu tarafından başlar.

AY’ın EVRELERİ

9 Mayıs İLKDÖRDÜN – 16 Mayıs DOLUNAY – 22 Mayıs SONDÖRDÜN – 30 Mayıs YENİAY

16 Mayıs‘ta Dolunay evresinde, bir TAM AY Tutulması gerçekleşecek.

AY’ın Uzaklığı :

En uzak (Enöte) : 5 Mayıs (405 286 km) – En Yakın (Enberi) 17 Mayıs (360 297 km)

Yörüngede AY :

01 Mayıs Çıkış Düğüm Noktasında (Tutulum üzerinde, AY’ın yörüngesinde, Tutulum’un güneyinden kuzeyine geçtiği nokta)

16 Mayıs İniş Düğüm Noktasında (Tutulum üzerinde, Tutulum’un kuzeyinden güneyine geçtiği nokta) Bu noktada iken AY, YER ve GÜNEŞ bir hizada oldukları için TAM AY TUTULMASI gerçekleşecek. YER’e uzaklığı, Enberi noktasına yakın olduğu için, AY’ın görünür çapı da büyük olacak yani biraz daha büyük görünecek.

29 Mayıs Çıkış Düğüm Noktasında (Tutulum üzerinde, Tutulum’un güneyinden kuzeyine geçtiği nokta)

Yörünge hareketi sırasında Gök Eşleğine olan açısal uzaklığı da ( DİKAÇIKLIĞI ) sürekli değişir. Bu açısal uzaklığa DİKAÇIKLIK denildiğini önceki yazılardan öğrenmiştik.

5 Mayıs : AY, Gök Eşleği’nin kuzeyinde en uzak ( + 27 derece ), Bunun anlamı, gökyüzünde daha yükseklerde ve daha uzun süre ufkumuzun üstünde olması demektir.

19 Mayıs : AY, Gök Eşleği’ne güneyde en uzak ( – 27 derece ), Bunun anlamı, gökyüzünde ufka daha yakın ve daha kısa süre ufkumuzun üstünde olması demektir.

GEZEGENLER

Ayın ilk günlerinde MERKÜR, Güneş’in doğusunda yaklaşık 20 derece açısal uzaklıkta bulunacak. Batı ufkunda ufka yakın ve kısa süre görülebilecek. Her geçen gün Güneş’e açısal uzaklığı azalacak ve 21 Mayıs günü ALTKAVUŞUM konumuna ( YER – MERKÜR – GÜNEŞ dizlişi) gelecek.

Çıplak göz ile görülebilen diğer dört gezegen ise Güneş’in Batı tarafında dizlecekler.

Ayın ilk günlerinde SATÜRN 77 derece, Mars 58 derece, JÜPİTER 43 derece, VENÜS 42 derece açısal uzaklıkta olacaklar. Mayıs ayı süresince sabaha karşı doğu-güneydoğu ufkunda görünecekler.

Gece yarısından sonra, doğu-güneydoğu ufkundan önce SATÜRN yükselecek diğerleri sıra ile birbirlerini izleyecekler.

1 Mayıs sabaha karşı, VENÜS ile JÜPİTER çok yakın görünümde ( yaklaşık 12 açı dakikası ) olacaklar.

27 Mayıs sabaha karşı Hilal AY ile VENÜS çok yakın görünümde olacaklar.

29 Mayıs sabaha karşı JÜPİTER ve MARS çok yakın görünümde olacaklar.

Ayın son günlerinde ise SATÜRN 104 derece, Mars 66 derece, JÜPİTER 65 derece, VENÜS 37 derece açısal uzaklıkta olacaklar.

Özellikle AY ve gezegenlerin çok yakın görünümde olmaları, derin uzay cisimleri yanısııra astrofotografçılar için güzel birer hedef olmaktadır.

Güneş ile gezegenler arasındaki açısal uzaklıkların değişimine dikkat edin. Güneş, gökyüzünde görülen hareketinde doğuya doğru olarak dış gezegenlerden daha hızlı yol alır ve aralarındaki açı her geçen gün artar. Ancak iç gezegen olan VENÜS doğuya doğru hareketinde Güneş’ten daha hızlı olduğu için bu açı azalır. Bu gözle, bu irdeleme ila baktığınızda edindiğiniz bilgierin sonuçlarını, gökyüzüne nasıl yansıdığını görebileceksiniz.

Mayıs ayı süresince, günbatımı sonrası Batı ufkunuzda, BOĞA, ORİON ve BÜYÜK KÖPEK takımyıldızlarını, parlak yıldızlarını, ÜLKER gibi kümeleri kısa süre de olsa gözleyebileceksiniz. Gecenin ikinci yarısında ise AKREP, YILANCI ve YAY takımyıldızlarının parlak yıldızlarının yanısıra, Samanyolu Gökadamızın Merkezi doğrultusundaki çok sayıda derin uzay nesnesi, AY’sız gecelerde, karanlık bölgelerde gökyüzümüzü süsleyecek olan bol yıldızlı, görece parlak samanyolu görünümü… Hepsi izlemeye, gözlemeye değer görüntüler.

Sağlıklı günlerde, pırıl pırıl gökyüzünüzde, keyifli gözlemler dileğiyle….

( Gökyüzünde Uydumuz AY )

EKİNOKSLAR ARASI GÖKYÜZÜ ve GÖK OLAYLARI

( 20 Mart 2002 İlkbahar Ilımı – 23 Eylül 2022 Sonbahar Ilımı )

Zamanlar :     TBZ  Türkiye Bölge Zamanı   ( =  GMT +  3 sa ) 

Önceki bölümde AY hakkında neler öğrendik ?

AY’ın YER etrafında yörüngede nasıl dolandığını… Yıl boyunca YER’e uzaklığındaki değişimler.. Görünür-Açısal çap değişimleri.. Dönme ve Dolanma ilişkileri sonucu YER’e hep aynı yüzünü göstermesi.. Yörüngesinde dolanırken gökyüzündeki günde yaklaşık 13 derece yolalması.. Evrelerin oluşumu, özellikleri, gözlenebilirlikleri.. Aynı evrenin tekrar oluşması için geçen süre..

Güneş’imizin de gökyüzünde TUTULUM üzerinde Yıllık Görünür Hareketi sırasında yol aldığını biliyoruz. Bu harekette günde yaklaşık 1 derece doğuya doğru yolalır.

Görsellerdeki boyutların ve uzaklıkların ölçekli olmadığını belirterek yeni tanım ve bilgilerle devam edelim..

KAVUŞUM DÖNEMİ

AY, Yeniay evresinden sonra tekrar Yeniay evresine gelmesi için 29,5 gün geçtiği gözlenmektedir. Bu konuma, yani YER_AY Güneş dizilmesine AY’ın Güneş ile KAVUŞMASI, ya da kısaca KAVUŞUM, art ardına iki kavuşma süresine de AY’ın KAVUŞUM Dönemi denir.

Ay’ın Yer etrafında dolanması için geçen sürenin de 27,32 gün olduğunu biliyoruz. (Dolanma Dönemi = 27,32 gün ) YER-AY ve uzak bir yıldız aynı hizada iken başlayan dolanma hareketinde, AY aynı yıldızla tekrar aynı hizaya gelince yörüngede bir kez dolanmış demektir.

Yeniay evresinde YER-AY-Güneş yaklaşık aynı hizada demektir. Tekrar Yeniay evresi oluşması için yine aynı hizaya gelmelidirler.

Yukarıdaki bilgiler ışığında Görsel 1. deki videoyu irdeleyelim.

İrdelemede gözönüne alınması gereken özel durumlar var. En önemlisi, gökyüzünde görünen olayları irdelediğimiz için AY ve Güneş’in sadece Görünür Hareketlerini, sadece gökyüzündeki dolanmalarını ele alıp irdeleyeceğiz. Ayrıca Güneş’in, YER’in ve AY’ın dönme hareketlerinin irdelemeye etkisi olmaz. Bu nedenle dönmeleri dikkate alınmamıştır. ( Video süresince Ay birden biraz fazla dönme yapar, YER 29,5 kez döner, Güneş te yaklaşık 1 dönme yapar.)

Başlangıçta YER-AY-Güneş ve uzak bir yıldız aynı hizada. AY’ın evresi YENİAY

Hareket başladıktan sonra, AY Yeniay evresinden başlayıp yörüngesinde dolanır, YER, AY ve uzak yıldız tekrar aynı hizaya geldiğinde 27,32 günlük Dolanma tamamlanmış olur. Ama bu 27,32 gün sırasında GÜNEŞ, TUTULUM üzerinde yaklaşık 27 derece doğuya doğru yol alır. Bunun sonucu olarak AY, yörüngesini tamamlamış olmasına karşın Güneş ile kavuşmuş olmaz. AY, Güneş ile aynı hizaya gelmek için yaklaşık 2,2 gün daha yol alır ve KAVUŞUM tamamlanır YENİAY evresi gerçekleşir. KAVUŞUM Dönemi = 29,51 gün

AY’ın Kavuşum Dönemi, AY’a dayalı takvimlerde bir aylık süre olarak ele alınır. AY Takvimlerinde ayın başlangıcı ise genelde Yeniay evresidir. Bu nedenle videoda Yeniay’dan Yeniay’a alınmıştır. Aslında diğer evrelerin de tekrarlama süreleri Kavuşum dönemi kadardır.

AY TAKVİMLERİ

“Takvimler” olarak ayrıca ele alınması gereken bir konudur . Ancak, burada kısaca sözedelim.

Kavuşum süresi = yaklaşık olarak 29,5 gün Takvim 12 aylık. Bir aylık gün sayısı buçuklu olamayacağına göre farklı bir düzenleme yapılır. 6 ay 30 gün sürer, diğer altı ay ise 29 gündür. Böylece 29,5 ortalama olarak sağlanmış olur. Bir AY Takvimi yılı süresi, 12 ay olarak hesaplanırsa 6 ay x 30 gün + 6 ay x 29 gün = 354 gün bulunur. ( Örn: HİCRİ takvim.)

Günlük yaşantımızda kullandığımız GÜNEŞ’e dayalı Miladi Takvim’de yıl süresi 365,25 gündür. AY ve GÜNEŞ takvimleri arasındaki yaklaşık 11 gün fark oluşur. Bunun sonucu olarak, AY takvimindeki özel günler, başlangıçlar, her geçen yıl Miladi takvimde 11 gün daha erken gerçekleşir. (Örn: Ramazan başlangıcı)

AY hareketlerine dayalı takvimlerin çok farklı, değişik çeşitleri vardır. Dünya üzerine farklı amaçlara uygun değişikliklerle, farklı kabullerle oluşturulmuş çok sayıda AY Takvimi kullanılmaktadır.

AY YÖRÜNGESİ – YÖRÜNGE DÜZLEMİ

AY’ın Yer etrafındaki yörüngesini önceki bölümde ele almıştık. TUTULMALAR konusunda önemli olan bir konuyu da burada ele alıyoruz. AY’ın Yörünge Düzlemi ile TUTULUM Düzlemi arasındaki özellikler. Bilinmesi gereken en önemli bilgi : AY’ın YER etrafındaki yörünge düzlemi ile YER’in Güneş Etrafındaki yörüngesinin düzlemi (TUTULUM) arasında yaklaşık 5,14 derecelik bir açı vardır.

Yukarıdaki (Görsel 2. ) videoda görüldüğü gibi AY, YER etrafında yörüngesi üzerinde dolanırken TUTULUM düzlemini A ve B noktalarında keser. Başka bir deyiş ile, AY yörüngesinde dolanırken sadece A ve B noktalarında iken TUTULUM üzerinde olur. Diğer zamanlarda Tutulum üzerinde değildir.

A ve B noktalarına DÜĞÜM Noktaları ( A : İniş Düğümü, B : Çıkış Düğümü ) denir. AY’ın 2022 yılında İniş ve Çıkış Düğümü noktalarında olduğu zamanlar aşağıdaki çizelgede (Çizelge 1.) verilmiştir. Başka bir deyiş ile AY tam bu zamanlarda Tutulum üzerinde demektir. AY ve Güneş Tutulmaları konusunda bu tarihler önemli olacaktır.

A ve B noktalarını birleştiren ve YER merkezinden geçen AB Çizgisine DÜĞÜMLER ÇİZGİSİ denir. İki düzlem arasında yaklaşık 5,14 derecelik açı olması demek, dolanımı süresince sadece 2 noktada ( A ve B noktaları, Düğüm Noktaları ) Tutulum üzerinde, diğer zamanlarda ise Tutulum’dan kuzeye doğru 5,14 derece ve güneye doğru 5,14 dereceye kadar uzaklaşması demektir..

TUTULUM ile GÖK Eşleği arasındaki açı (Yerin dönme ekseninin eğimi) yaklaşık 23,5 derece idi. Bu durumda Çizelge 2. de görüldüğü gibi, AY’ın Gök Eşleğine olan açısal uzaklığı(Dikaçıklığı) bazı dönemlerde kuzeye doğru en fazla yaklaşık 28,5 derece, bazı günlerde de güneye doğru 28,5 derece olabilmektedir. Bunun sonucunda ise, gökyüzünde ne kadar yükseklikte , ne kadar süre görüleceği bu açıya bağlı olacak demektir.

AY’ın GÖZLENEBİLİRLİĞİ

AY’ı gökyüzünde ne zaman, hangi yönde gözleyebiliriz? Ne zaman doğar ve batar? Bu ve benzeri sorulara yanıt olabilecek bazı bilgilere yer verelim.

UZANIM

TUTULUM çemberine yakın dolanan tüm gezegenler ve AY için, Güneş’in ne tarafında olduğunu göstermek üzere ayrıca yön de belirtilir.

Güneş’in doğusunda ise Doğu Uzanım, batısında ise Batı Uzanım olarak belirtilir.

Gökcisimlerinin gözlenebilmesi için Güneş’in batmış olması veya henüz doğmamış olması, kısaca Güneş’in ufkunuzun altında olması-gece olması gerekir. Yukarıdaki görseli inceleyelim şimdi. Gözlemci, gözlemcinin ufuk düzlemi, Tutulum çemberine yakın bir şekilde Zodyak Kuşağı içinde bulunan tüm gezegenler ve AY, gökyüzümüzde kırmızı oklar yönünde Günlük Görünür Harekete katılırlar.

Eğer gözleyeceğiniz cisimler Batı uzanımlı ise, Güneş’ten önce batar, sabah olmadan Güneş’ten önce doğar, bunun sonucu olarak sabah gün doğmadan önce doğu ufkunda gözlenebilirler.

Eğer gözleyeceğiniz cisimler Doğu uzanımlı ise, Güneş’ten sonra batar, sabah ta Güneş’ten sonra doğar, bunun sonucu olarak akşamları gün batımından sonra Batı ufkunda gözlenebilirler.

Bu hareketler içinde, 15 derecelik açı 1 saat karşılığıdır. Anlamı, günlük görünür hareket sırasında gökcisimleri 1 saatte 15 derecelik yol alırlar.

AY’ın evreleri Güneş’e göre özel konumlarda gerçekleşir. Yeniay evresinde AY’ın uzanımı sıfır derecedir. İlkdördün evresinde 90^o Doğu, Dolunay evresinde 180^o Doğu(veya Batı aynı anlama gelir), Sondördün evresinde ise 90^o Batı veya 270^o Doğu uzanımlıdır.

Görsel 5. deki videoyu birlikte irdeleyelim. Görselde, AY’ın dört ana evresinde Güneş’e göre açısal konumları, Yer üstündeki gözlemci ve ufuk düzlemini temsil eden ufuk çizgisi görülmektedir. Video başlatıldığında, gökküresini temsil eden çember ve üzerindeki Güneş ve AY günlük görünür harekete başlarlar.

Yukarıda verilen bilgiler ışığında Görsel 5 ve Görsel 6. daki videoları tekrar tekrar oynatarak, irdelemeyi artık kendiniz de yapabilirsiniz. Kolay gelsin.

Bu bölüm de bu kadar. Bir sonrakinde buluşmak üzere..